فهرست مطالب

فهرست اجمالي

تبيين جامعه شناختي انقلاب مشروطه  1

بخش اول: کليات و مباحث نظري     9

فصل اول: معرفي پژوهش     9

فصل دوم تعريف مفاهيم کلي 16

فصل سوم: مباحث نظري      36

بخش دوم ؛ بررسي نظريه‌ها: زمينه‌ها و شرايط جمعيتي، اجتماعي و فرهنگي مشروطه     52

فصل اول: زمينه‌هاي جمعيتي انقلاب مشروطه  56

فصل دوم : زمينه‌هاي اقتصادي انقلاب مشروطه         67

فصل سوم: زمينه‌هاي سياسي انقلاب مشروطه  95

نقش عوامل سياسي در انقلاب مشروطه         98

فصل چهارم : زمينه‌هاي اجتماعي و فرهنگي انقلاب مشروطه    129

بخش سوم:  تبيين جامعه‌شناختي مشروطه      163

فصل اول: شرح و توضيح نظريه مختار          165

فصل دوم: سير نظري رشد فرهنگ تشيع       185

فصل سوم: سير تاريخي رشد فرهنگ تشيع (روند تاريخي تکامل فرهنگي اجتماعي مردم ايران)   214

فصل چهارم: عزاداري عامل مهم رشد فرهنگ تشيع     253

فصل پنجم: عوامل شتاب دهنده رشد فرهنگ تشيع      270

فصل ششم: نقش تحولات سياسي اجتماعي در رشد فکري، ديني جامعه شيعي ايران در دوره قاجاريه     281

فصل هفتم: خلاصه و نتيجه‌گيري       314

 

فهرست تفصيلي

تبيين جامعه شناختي انقلاب مشروطه  1

بخش اول: کليات و مباحث نظري     9

فصل اول: معرفي پژوهش     9

مقدمه         9

1- موضوع و سؤالهاي تحقيق 11

2- فرضيه تحقيق     12

3- مدل تبيين‏          14

فصل دوم تعريف مفاهيم کلي 16

1- کليد واژه‌ها و تعريف مفاهيم‌کلي   16

1-1- مفهوم تغيير اجتماعي   16

2-1- تکامل اجتماعي          17

3-1- مفهوم حکومت مشروطه         18

4-1- تعريف نخبگان 19

5-1- غرب  21

6-1- «تمدن»          22

رابطه تمدن با فرهنگ:         23

7-1- تعريف فرهنگ 24

فرهنگ الهي و فرهنگ بشري 25

8-1- علما   26

9-1- سلطنت         27

10-1- روشنفکر      28

11ـ 1 ـ استبداد       34

فصل سوم: مباحث نظري      36

مقدمه         36

1- تئوريهاي تبيين کننده تغييرات اجتماعي     36

1-1- فارابي 37

تکميل نظريه نوابت فارابي (خرده فرهنگ‌هاي معارض سازمان يافته)    39

2-1- ابن خلدون     40

3-1- دورکيم         42

4-1- گي روشه       43

5-1- نظريه تيلي (Tilly)    43

6-1- نظريه ماکس وبر        44

7-1- نقش عوامل اقتصادي بر انقلاب‌ها        44

بازسازي نظريه ديويس: (احساس محروميت نسبي زمينه‌ساز انقلاب است)        45

2 - جمع‌بندي نظرات          46

3. بيان نظريه مختار   48

بخش دوم ؛ بررسي نظريه‌ها: زمينه‌ها و شرايط جمعيتي، اجتماعي و فرهنگي مشروطه     52

اهميت زمينه‌ها و شرايط جزئي پديده اجتماعي 53

فصل اول: زمينه‌هاي جمعيتي انقلاب مشروطه  56

نقش جمعيت جوان در رواج انديشه‌هاي جديد          61

فصل دوم : زمينه‌هاي اقتصادي انقلاب مشروطه         67

مقايسه با گذشته       67

اقتصاد ايران در دوره صفويه  68

وضعيت اقتصادي ايران در شروع دوره قاجاريه         71

وضع اسفبار اقتصادي مردم در دوره قاجاريه   74

سلطه بيگانگان بر اقتصاد ايران در دوره قاجاريه         81

وضعيت اقتصادي کشور بعد از قتل ناصرالدين شاه     90

جمع‌بندي اين فصل  93

فصل سوم: زمينه‌هاي سياسي انقلاب مشروطه  95

کيفيت حفظ و پايداري قدرت نخبگان در ايران:         95

گزارشي مختصر از وضعيت سياسي کشور قبل از مشروطه:      95

نقش عوامل سياسي در انقلاب مشروطه         98

الف) وضعيت مشروعيت سياسي (زير سؤال رفتن مشروعيت سياسي قاجاريه)   99

ب) ناکارآمدي نخبگان سياسي موجود (دلسردي و نااميدي مردم)        104

1. ناکارامدي دولت در عرصه اقتصادي         105

2. ناکارامدي دولت در عرصه روابط بين الملل و ديپلماسي خارجي     106

3. ناکارامدي دولت قاجار در حفظ حدود و ثغور کشور .       108

ج) شيوه حکومت تيراني       110

1. حکومت طايفه‌اي  111

2. رسم غلط فروش حکومت: 113

3. رواج چاپلوسي در دربار‌:   116

4. زن‌بارگي قاجارها  118

د)نقش استعمار       120

1. مهره‌چيني استعمار در ميان رجال سياسي    121

2. حمايت استعمار از مهره‌هاي خود   122

3. ترجيح دادن منافع بيگانگان توسط رجال سياسي     125

هـ ) ضعف نظامي و نابساماني قشون  127

فصل چهارم : زمينه‌هاي اجتماعي و فرهنگي انقلاب مشروطه    129

الف) پيامدهاي فرهنگي شکست ايران در جنگ‌هاي ايران و روس       129

1 . انفعال نخبگان ايران در برابر غرب 130

2. تأسيس و رشد انجمن‌هاي فرماسونري در ايران      132

3. ترويج تجدد و نوگرايي غربي (پيامد اعزام دانشجو به غرب) 134

ب) نقش گروه‌هاي غرب‌گرا و روشنفکر در انقلاب مشروطه    136

پيروان فرقه‌هاي ضاله 140

مقدار تأثير گروه‌هاي مروج فرهنگ غرب در مشروطه  147

تقاضاي شاگردان ملکم از علما و مراجع:       157

بخش سوم:  تبيين جامعه‌شناختي مشروطه      163

فصل اول: شرح و توضيح نظريه مختار          165

1. نظريه استاد مطهري در فلسفه تاريخ         165

2. نظريه دکتر موسي نجفي    166

شرح نظريه دکتر نجفي        168

تشريح نظريه مختار   170

چگونه مذهب تشيع مي‌تواند موجب انقلاب مشروطه گردد      175

1. نظام اعتقادي مردم ايران    175

الف) امامت و ولايت فقيه:    176

ب) معاد و تک ساحتي نبودن انسان:  176

ج) امر به معروف و نهي از منکر:      176

د)‌ جهاد:     177

2. نظام ارزشي مردم ايران     178

الف) کفر ستيزي:     179

ب) روحيه ايثار و شهادت طلبي:       180

ج) عدالت خواهي:   180

د) حقّ پرستي و معنويت گرايي:       181

3. نمادهاي مهم فرهنگ تشيع در ايران          181

الف) نهضت عاشورا: 182

ب) مجالس روضه‌خواني و مولودخواني        182

ج) مساجد:  182

کارکردهاي مساجد:   183

فصل دوم: سير نظري رشد فرهنگ تشيع       185

طرح انديشه سياسي شيعه توسط علما (تکامل فقه شيعه)         185

انديشه سياسي تشيع چه ربطي به فرهنگ سياسي مردم دارد؟    186

الف) طرح انديشه سياسي علما در ابتداي دوره قاجار   187

1. 1. انديشه سياسي کاشف الغطاء درباره حکومت قاجار        187

2. 1 . انديشه سياسي ميرزاي قمي     189

3. 1. انديشه سياسي مرحوم نراقي     190

2. پيشنهادهايي درباره حکومت توسط وعاظ و مبلغين 191

1. 2. سلطان الواعظين          191

2. 2. آقا احمد کرمانشاهي    193

ب) طرح انديشه‌هاي سياسي اجتماعي علما در عصر مشروطه   195

آيت الله محمد حسين ناييني  195

حاج آقا نورالله اصفهاني       197

آيت الله سيد محمد کاظم يزدي        201

شيخ فضل الله نوري  205

آيت الله سيد عبد الحسين لاري        207

جمع‌بندي انديشه سياسي علماي عصر مشروطه          211

فصل سوم: سير تاريخي رشد فرهنگ تشيع (روند تاريخي تکامل فرهنگي اجتماعي مردم ايران)   214

1. نفوذ علما در هيئت حاکمه: 215

2. همکاري نزديک با سلطان شيعه مذهب :‌     218

3. استفاده علما از حاکميت صفويه در راه تقويت دين  220

4. محفوظ بودن حقّ آزادي انتقاد از شاهان صفوي      223

5. فراهم شدن زمينه‌هاي اجتماعي حاکميت فقها و تحقق عملي نظريه ولايت فقيه         226

الف. رواج فسق و فجور در دربار صفوي      226

ب. افزايش روز افزون فشار و ظلم به مردم    229

ج. مبارزه علما با تصوف      229

6. استوار شدن جايگاه مرجعيت شيعه در بين مردم ايران         234

7. شدت يافتن تضاد بين علما با حکامِ بعد از صفويه   235

8. تسلط مکتب اصولي در ميان علماي تشيع در دوره قاجاريه  237

9- استقرار حاکميت علما در عرض حاکميت قاجارها  240

نتيجه‌گيري اين فصل 251

فصل چهارم: عزاداري عامل مهم رشد فرهنگ تشيع     253

الف) نوحه‌سرائي بر اهل‌بيت  253

ب) تعزيه: نمايش تصويري   256

ج) مجالس وعظ و روضه خواني:      259

دو که ويژگي مهم عزاداري‌ها 262

1. مردمي بودن عزاداري‌ها     262

2.   شرکت گسترده زنان در عزاداري‌ها        263

کارکردهاي مجالس عزاداري  266

1- ايفاي نقش درجامعه و مشارکت سياسي    266

2- سرمشق سازي و ارائه گروه مرجع مناسب (تقويت انسجام گروهي) 267

4- کارکرد تعليمي:   268

5- کاکرد رسانه‌اي  (mass media) 269

فصل پنجم: عوامل شتاب دهنده رشد فرهنگ تشيع      270

گسترش شکاف ميان علماء و نظام حکومتي قاجار      271

شکاف ميان بازار و حکومت قاجار    274

تحقير ايرانيان توسط بيگانگان در داخل و خارج         275

احساس خطر از هجوم فرهنگي غرب 277

فصل ششم: نقش تحولات سياسي اجتماعي در رشد فکري، ديني جامعه شيعي ايران در دوره قاجاريه     281

الف) جنگ دوم ايران و روس (موج اول بيداري اسلامي)       281

عوامل وقوع جنگ دوم ايران و روس 283

پيامدهاي شکست ايران        287

1. تعديل اعتقادات مردم       287

2. نفوذ انديشه تجدد در ايران 291

3. ظهور باب 292

نتايج جنگ دوم ايران و روس          293

جنبش تنباکو (موج دوم بيداري اسلامي)        296

جنبش تنباکو جنگ سنت و مدرنيته    296

پيامدهاي فرهنگي اعطاي امتياز و عکس العمل دينداران 297

اطاعت يکپارچه از ولي فقيه (نتيجه رشد تکامل فرهنگي مردم)  301

حمايت از مجتهد تهران، آغاز مشارکت سياسي مردم    303

مشترکات نهضت تنباکو و نهضت مشروطه (شروع نهضت مشروطه با نهضت تنباکو)     306

نکات حائز اهميت در اين جنبش      307

جنبش مشروطه نمايش ديگر تکامل مردم ايران به سوي فرهنگ شيعي(موج سوم بيداري اسلامي) 312

فصل هفتم: خلاصه و نتيجه‌گيري       314

الف) بررسي نظريه‌هاي دسته نخست  314

ب) بررسي نظريه‌هاي دسته دوم       315

ج ) بررسي نظريه‌هاي دسته سوم       322

آيا مشروطه نوعي تکامل در فرهنگ شيعي مردم بود    324