رفتار شناسی گروهک فرقان
رفتار شناسی گروهک فرقان
ابراهیم ذوالفقاری؛نویسنده و پژوهشگر تاریخ معاصر ایران
ساجد
اشاره
از زمانی که ادبیات مارکسیستی در فضای مبارزه با رژیم شاهنشاهی رواج یافت و پای آن به محفل روشنفکران و مبارزان مسلمان باز شد و حتی برخی از طلاب جوان را نیز تحت تأثیر قرار داد؛ تطبیق آن با آیات قرآن و کلمات نهج البلاغه، به عنوان آفتی که التقاط را به دنبال داشت، دامنگیر جریان مبارزه شد. یکی از آسیب های این آفت، نگاهی متفاوت از فرهنگ قرآنی، به مبارزه مسلحانه و حذف فیزیکی دشمن بود؛ که متضمن اصالت مبارزه بود.
ناامیدی افراد مسلمانی که در جریان مبارزه علیه رژیم ستمشاهی قرار داشتند، از مبارزه مسالمت آمیز و شیوه پارلمانی موجب شد تغییر و تحولاتی در جریان های سیاسی رخ دهد. لذا از درون نهضت آزادی سازمان مجاهدین خلق پیدا شد که برای سالیانی با نام سازمان آزادیبخش ایران و وابسته به نهضت آزادی معرفی می شد. از سوی دیگر به پیدایی سازمان چریک های فدایی خلق از درون حزب توده انجامید. همچنین در چنین شرایطی بود که گروه فرقان به عنوان یک جریان التقاطی چپ به ظاهر اسلامی شکل گرفت.
مقدمه
گروه فرقان توسط فردی به نام اکبر گودرزی برای مقابله با روحانیت و مبتنی بر ایدئولوژی " اسلام منهای روحانیت" شکل گرفت. گودرزی متولد سال ۱۳۳۵ در روستای دوزان نزدیک الیگودرز بود که در اوایل دهه ۱۳۵۰ عازم خوانساز شد و مدتی در مدرسه علمیه آنجا تحصیل کرد. او یک سال را نیز در قم گذراند و سپس به تهران آمد. او در تهران مدتی را به تحصیل نامنظم دروس طلبگی گذراند و در نهایت در سال ۵۶ از لباس طلبگی خارج شد.
گودرزی ۲۱ ساله در همین سال، با وجود بضاعت اندک علمی، کلاس هایی را با عنوان " تفسیر قرآن" در مناطق مختلف تهران مانند نازی آباد، سلسبیل، قلهک، جوادیه و خزانه برپا کرده و نیروهایش را از همین جلسات جذب می کند. تفاسیر التقاطی و انحرافی وی از قرآن مبنای شکل گیری ایدئولوژی افراطی فرقه ای در محافل کوچک و منسجم مذکور می شود. این ایدئولوژی خود را وام دار میراث فکری سازمان مجاهدین خلق می دانست و تداوم جریان روشنفکری دینی را آرمان خویش معرفی می کرد.
اول. زمینه های شکل گیری ایدئولوژی گروه فرقان
بنیانگذاران سازمان مجاهدین خلق، در شرایط سیاسی – اجتماعی سال های آغازین دهه چهل، برای مبارزه به ادبیاتی روی آوردند که در محیط های روشنفکری وجه غالب یافته و آنان را از منظر مارکسیسم به گونه ای به بخشی از آیات قرآن که رنگ و بوی مبارزاتی داشت، پیوند می زد. نتیجه این نگاه – که در ماهیت، آغاز کژراهه و انحراف بود – آن شد که پس از ضربه خوردن تشکیلات و اعدام چند تن از اعضای کادر مرکزی و نفوذی که در آن صورت گرفت، در نهایت در سال ۱۳۵۴ شمسی اعلامیه ای به عنوان اعلام مواضع، از طرف سازمان منتشر شد که با صراحت، پرده از ماهیت فکری و عملی اعضای اصلی برمی داشت. این حرکت، سرخوردگی های متعددی را به دنبال داشت و نیروهایی که به انگیزه مبارزه مبتنی بر اسلام به آنان گرویده بودند را در ابتدا برای مدت زمانی دچار سردرگمی و اضطراب کرد.
در همین زمان ها، جزوه هایی تحت عنوان " پیام قرآن" که محتوی تفسیر بعضی از سوره های قرآن بود، به صورت مخفیانه و با نام های مستعار و متفاوتی منتشر می شد و به دست مبارزین می رسید که حکایت از نگاهی نو به مبارزه از منظر قرآن داشت.
این جزوه ها در واقع همان تفسیرهایی بود که گودرزی در سن ۲۰ سالگی انجام می داد. در مقدمه این تفاسیر که به نظر می رسد اولین آن تفسیر سوره مبارکه کهف باشد که به همین دلیل هم هواداران آن در ابتدا به " کهفی ها" شهره شدند (۱)، مطلب زیر به چشم می خورد: این مطلب " حاصل تلاش چند سالی است که نگارنده با استفاده از متون اصیل اسلامی که در اختیار داشته، فراهم آورده است" (۲).
در واقع برای گودرزی که شیفته آموزه های چپ و ایدئولوژی سازمان مجاهدین خلق شده بود، بیش از آن که دست یافتن به مقصود قرآن و صاحب کلام وحی اهمیت داشته باشد، اصالت مبارزه و تفسیری ابزاری از قرآن اهمیت داشت. او تفسیری را می پسندید که لزوماً رادیکال باشد و به رفتارهای مبارزاتی جهت بخشد.
بر این اساس، او بدون آن که بهره ای از علم تفسیر قرآن داشته باشد با گرته برداری از برخی آثار و ادبیات دکتر شریعتی به تأویل و یا به عبارت دیگر به " تفسیر به رأی" قرآن روی آورد. او بر اساس همین نگرش ابزاری به قرآن تفسیرهای مفسران عالم را نمی پسندید و درباره تفاسیری که توسط مفسران بزرگی چون علامه طباطبایی (ره)، از قرآن صورت گرفته بود، با هتاکی هر چه تمام تر می نوشت:
به رغم همه دگرگونی ها و غرض ورزی ها و خودخواهی های پوچ و تعصبات کور و تحمیل عقاید و دخالت قدرت های حاکم و الینه بودن مفسران و کج اندیشی های ملایان، چگونه این کتاب در فراز و نشیب های تاریخ طولانی خود توانسته حقیقت خویش را ثابت کند (۳).
جزوه های مذکور پس از آن که با این مقدمات، سعی داشت تا همه چیز و همه کس را تحت الشعاع این عبارات قرار دهد، منظور اصلی را در قالب عباراتی به شکل زیر، به خوانندگان القا می کرد:
اراده خداوند انقلابی است... و برای تحقق این اراده است که خداوند تشکیل حزب داده است... اکنون که این معانی را دریافتیم، باید بگوییم که: تنها با دید انقلابی و بر اساس ایدئولوژی و طرز تفکر خداوند است که می توان به قرآن نگریست و حقایق آن را دریافت (۴).
پس از مدت زمانی که این جزوه های تفسیری پخش شد، یکی از محفل هایی که تحت تأثیر صاحب این تفاسیر قرار داشت و از سازمان یافتگی برتر و اعضای تشکیلاتی تری برخوردار و با محافل دیگری هم مرتبط بود، این جریان را به سمت و سوی تدوین مانیفست سازمانی سوق داد.
حاصل نشست های محفل، کتاب هایی تحت عنوان: " توحید و ابعاد گوناگون آن" و " اصول تفکر قرآنی" بود که به عنوان " مرحله تدوین ایدئولوژی" نام گرفت و در آن، توأم بودن هر حرکت انقلابی توحیدی با یک جریان فکری بنیادی (ایدئولوژیکی) مطرح شد.
جهت گیری در این کتاب ها که برگرفته از همان مباحث تفسیری بود و قبلاً نیز به صورت پراکنده مورد بررسی قرار گرفته بود، همان جهت گیری ای بود که با تأکید بر بی نیازی از متخصصان علوم دینی، نوک پیکان حمله را متوجه روحانیت اسلام و مراجع تقلید کرده بود:
تدوین ایدئولوژی ... در مرحله غیبت انقلاب توحیدی، واحدهای انقلابی را ... در جهت " تداوم ایدئولوژی" و " تحقق ایدئولوژی" قرارشان می دهد که ... تداوم ایدئولوژی، مستلزم اجرای اصل " اجتهاد در ایدئولوژی" می باشد ... البته اجتهاد در ایدئولوژی یا بهتر بگوییم در " اصول" ، غیر از " اجتهاد در فروع" است که در مذهب مسخ شده حاکم بر جامعه مطرح می باشد" (۵).
به این ترتیب بود که گروه از همان ابتدای اعلام موجودیت، تبعیت پذیری مردم از رهبران دینی و مراجع تقلید را هدف گرفت. البته روشن بود که با حضور امام خمینی (ره) در صحنه مبارزه سیاسی، در جریان لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی که منجر به قیام خونین پانزدهم خرداد و شناخت دشمنان دیرینه اسلام از این ظرفیت شد، تمام توان ها برای حذف آن به کار گرفته شود و طبیعی بود که این حذف، در شکل ها، تحلیل ها و تفکرات مختلف و متفاوت و نام و نشان های گوناگون صورت پذیرد.
از این رو، این گروهک که به واسطه راه اندازی نشریه ای چند صفحه ای به نام فرقان به این نام مشهور شد، از در مقابله با روحانیت درآمد. فرقان قیام ۱۵ خرداد را فاقد کادر رهبری صحیح دانست و روحانیت را عامل شکست آن معرفی کرد (۶) و در پوشش پیروی از تفکرات دکتر علی شریعتی مقابله با روحانیت را هدف اصلی خود قرار داد.
بدیهی است این شیوه برخورد و موضع گیری، آن هم در زمان اوج گیری انقلاب اسلامی، نه تنها مورد تأیید رژیم شاهنشاهی پهلوی و استعمارگران، که مورد حمایت و تقویت آنان، قرار داشت. در همین حال و هوا و فضای سیاسی، که قیام خونین قم و تبریز، رژیم وابسته و استبدادی شاهنشاهی پهلوی را به سخره گرفته بود و سران حزب رستاخیز در جلسه اضطراری خود، " مقابله با روحانیت از طریق تظاهرات، یا راه های تبلیغاتی را زیانبار" توصیف کرده بودند (۷)،
و به شیوه " ضربه از درون" می اندیشیدند، گروهک فرقان به یاری آنان شتافت و با سنگرگیری در پشت اظهارنظرهای شریعتی و به بهانه دفاع از او به میدان آمد:
پس از شهادت مرگبارت، یکباره معجزه ای رخ داد ... در همین فضای باز سیاسی بود که روحانیت حاکم و بلعم باعوراها، که بیم مردگی شان می رفت و فریادهای حماسه زای تو ... مجال نفس کشیدن را هم از آنان گرفته بود ... ناگهان زندگی دوباره یافتند ... روحانیت مرتجع، بار دیگر زنده شد ... و خلاصه، انقلاب را تبدیل به بلوا نمودند ... روحانیت تجدید حیات یافته ... و هنوز هم ملایان بزرگ و فقهای عظیم الشأن و مفسرین عالیقدر و وعاظ شهیر ... از توده ناآگاه و تخدیرشده و صادق جامعه ما به عنوان وسیله ای ... استفاده کردند ... تا هر روز در گوشه ای از مملکت ... خون پاکشان را به بهانه " فتوای ملایان" لوث سازند (۸).
فرقان در این اوضاع و احوال، نه تنها به یاری استعمارگران و سران حکومت شاهنشاهی، که به حمایت از حکومت های مرتجع منطقه نیز اقدام کرد تا آنان را نسبت به پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی (ره)، هشیار کند: اگر درک این معنا برای روشنفکران ما ممکن نباشد... اما کشورهای حوزه خلیج و جهان سوم بدین معنا واقفند... و آن را خطرناک تر از اسرائیل برای خود تلقی می کنند (۹).
شاید به واسطه تحریک کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و هم نوایی فکری است که در این نوشته، فرقان نیز از عبارت " خلیج فارس" استفاده نکرد و به واژه " خلیج" اکتفا نکرد و در جایگاه دایه دلسوزتر از مادر و در مقام رهنمود به آنان می نویسد: از این رو می کوشند تا با عربی خواندن خلیج، این بهانه را از دست نظام حاکم و اربابانش بگیرند. البته پیروزی آنها را در این راه، مبارزه پیگیرشان و جلوگیری از بروز اختلاف در میانشان، تعیین می کند (۱۰).
سپس، تشویق و ترغیب به شرکت نکردن در تظاهرات و مقابله با رژیم پهلوی در دستور کار قرار می گیرد تا در نشریه اردیبهشت ماه ۱۳۵۷ با صراحت بنویسد: این، اندیشه فرد مبارز است که باید او را به بلوغ عملی برساند، نه اینکه صرفاً خودِ کار او را جلب نماید و از طرف دیگر، با توجه به این شناخت، از هرگونه کمک ناآگاهانه به دشمن، در جهت اجرای سیاست های ضد مردمی اش اجتناب ورزد (۱۱).
در نهایت، در شهریور ماه ۱۳۵۷ که انقلاب اسلامی به لحظات پیروزی نزدیک می شود، برای اولین بار، زمزمه ترور رهبران انقلاب را مطرح می کند:
" دیکتاتوری آخوندیسم که سالیان درازی است سایه شوم خود را بر افکار و اندیشه های مردم وطن ما افکنده است... با وسایلی که در اختیار دارد، می کوشد تا مانع شناخت آزادانه ایدئولوژی توحیدی و اتخاذ پایگاه ایدئولوژی گردد... جامعه را به " ورشکستگی ایدئولوژیکی" و بحران های عقیدتی می کشاند... انقلاب توحیدی را مسخ و خنثی می نماید و خود را در مقام رهبری جا زده و بر خر مراد سوار می شود و حقایق را فدای مصالح می کند... مخالفین خود را ... متهم ساخته ... شناخت توحیدی و قرآنی آنها را، با چماق " تفسیر به رأی" تخطئه می کند و خود آنها را به عنوان " وهابی" و " کمونیست" و " مارکسیست" از صحنه به در می سازد... شریعتی بزرگ چهره بارز و مشخص آنهاست... دیکتاتوری آخوندیسم، از مردم صادق... عواملی در جهت اجرای مقاصد خویش ساخته است و با قید و بند " تقلید" آن هم به گونه مسخ شده اش، از ریختن خونشان هم برای تحقق خواسته هایشان ابائی ندارد... روشن است که تکامل انقلاب توحیدی خلق و رشد ایدئولوژیکی و سیاسی آنها و پایگاه مستقل فکری داشتنشان، مستلزم نفی آخوندیسم و مرگ آن می باشد؛ زیرا " قصاص" این آفت، به " زندگی اسلام" و " حیات ایدئولوژی اسلامی" منجر می شود (۱۲)."
این نوشته ها که بیشتر شبیه شب نامه های بی مخاطب بود، در میان مردمی که به فرمان امام سراسر ایران را میدان مبارزه با رژیم پهلوی کرده بودند، پخش می شد. اما هیچ پایگاه و جایگاهی نیافت و انقلاب اسلامی به رهبری حضرت امام خمینی قدس الله نفسه الزکیه به راه خود ادامه داد و در ۲۲ بهمن ماه ۱۳۵۷ به پیروزی رسید.
دوم. پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز دشمنی گروه فرقان
پیروزی انقلاب اسلامی که قطع وابستگی های استعماری را به دنبال داشت و معادلات منطقه ای آنان را تحت الشعاع قرار داده بود، از صبح اولین روز پیروزی با توطئه های پنهان و آشکاری روبرو شد.
اولین حرکت های دشمن، در مناطقی از کشور آغاز شد که ضمن آنکه دارای شرایط ویژه ای به لحاظ ساختار سیاسی و اجتماعی بود، امید به موفقیت بیشتری را نیز برای آنان به دنبال داشت. در این جریان، مناطقی از استان پنهاور کردستان در دستور کار قرار گرفت و نیروهای مختلف دشمن اعم از گروه های چپ مانند فدائیان خلق و سلطنت طلبان و منافقین نیز به آن مناطق گسیل و همه ظرفیت های رسانه ای دشمن و عوامل پیدا و پنهان آن نیز همراه شدند.
گروه فرقان که از آغازین روزهای فراگیر شدن انقلاب اسلامی اهدافی خاص را دنبال می کرد و در پیگیری همین اهداف، در اولین ماه برقراری نظام اسلامی، این نظام را از دیکتاتوری پهلوی ها خطرناک تر معرفی کرده و گفته بود:
دیکتاتوری آخوندیسم به مفهوم واقعی کلمه، حاکمیت خود را بازیافته است؛ که برای مردم ایران و انقلاب توحیدی خلق، خطرناکتر و انحراف زاتر از دیکتاتوری رژیم دست نشانده قبلی است... این هشداری است به تمامی فرزندان غیور... که مانع رشد هر چه بیشتر آخوندیسم گردیده و برای سرنگونی آن بکوشند... آخوندیسم هم، به حکم مفسد فی الارض، باید دیر یا زود محاکمه گردیده و نابود شود (۱۳).
در این شرایط نیز به میدان آمد تا ضمن یاری رساندن به جریان توطئه، اغتشاشات کردستان را حرکتی مردمی و حق طلبانه جلوه دهد: ... لشکرکشی به کردستان و توطئه سرکوبی ناجوانمردانه خلق مسلمان مستضعف کرد... کوششی احمقانه برای نادیده گرفتن تضادها... و انحراف اذهان از واقعیات تلخ اجتماعی... بود... تنها بینش های رضاخانی و اندیشه های طغیانگرانه اند که به این شکل مسائل را ارزیابی کرده... خلق کرد که سال های سال تحت ستم بوده و اکنون برای احقاق حق خویش بپا خاسته... (۱۴).
روشن بود که مردم مسلمان کردستان، خود از مدافعین سرسخت نظام اسلامی در مقابله با توطئه های استعماری و گروهک های سرسپرده بیگانه بودند. کسانی که در کردستان و دیگر مناطق کشور به اغتشاش و خرابکاری و حتی آتش زدن خرمن های مردم مشغول بودند، اعضای سرسپرده گروه های مختلفی بودند که به فرمان دشمن و برای مقابله با انقلاب اسلامی، بسیج شده بودند.
در این شرایط بود که گروه فرقان به عنوان پیشتاز حرکت های تروریستی در نظام اسلامی، دست به اسلحه برد و سلسله ترورهای به هم پیوسته خویش را آغاز کرد.
سوم. تأملی بر رفتارهای تروریستی گروه فرقان
ترورهای صورت گرفته توسط گروه فرقان، در قالب موارد زیر قابل بررسی است.
۱.انتخاب یا اتفاق
یکی از مباحثی که پیرامون ترورهای صورت گرفته توسط گروهک فرقان مطرح است، چگونگی انتخاب افرادی است که در این جریان مورد حمله مسلحانه قرار گرفتند. هر چند گروه فرقان در اعلامیه های منتشره که به صورت نوبه ای و فوق العاده تهیه می کرد به صورت عام تمامی کسانی که به نوعی در نظام اسلامی دارای نقش بودند را تهدید به ترور می کرد، اما در لابلای ترورهای صورت گرفته برای اثبات خویش و انحراف اذهان، با استراتژی " زدن هدف های غیرمستقیم" ، به سراغ افرادی چون احمد لاجوردی که از سرمایه داران بود نیز می رفت. ولی اگر به سلسله ترورهای انجام شده توسط این گروه دقت شود، به خوبی آشکار خواهد شد که انتخاب این افراد در شرایط زمانی خاص، با مطالعه ای دقیق و برنامه ای حساب شده صورت می گرفت.
نمونه های این انتخاب، به شرح زیر است:
۱. در شرایطی که آتش توطئه های دشمن در کردستان شلعه ور شده بود و دامن زدن به آتش اختلافات و کمک به جریان توطئه در کردستان وظیفه همگانی گروهک های ضد انقلاب بود، اولین حرکت تروریستی فرقان در تاریخ سوم اردیبهشت ۱۳۵۸، ترور سپهبد ولی الله قرنی بود که او را در مقابل خانه اش به شهادت رساند و در اعلامیه ای که به مناسبت این ترور منتشر کرد، چنین نوشت:
" ... عاملین شکنجه و کشتار توده های خلق و انقلابگران توحیدی، طبق فرمان آسمانی، باید در گیرودار پیکار انقلابی نابود گردند تا بساط شکنجه و سرکوب از روی زمین برداشته شود... نمونه گویای این جنایتکاران خدانشناس که عامل شکنجه و سرکوب و مایه فریب و نیرنگ و مانع تحقق اراده خداوند بود، تیمسار سرلشکر محمدولی قرنی است... او که این بار با مارک عوام فریبانه و انقلابی به میدان آمده بود در پشت سر آخوندیسم تبهکار قرار گرفت و دیگر بار ملت ایران را عزادار و امپریالیسم آمریکا را خشنود ساخت... قرنی کسانی را که به پادگان سنندج نزدیک شده بودند عواملی فرصت طلب و ضد انقلابی معرفی کرده... راستی آنها که به پادگان سنندج نزدیک شده بودند چه کسانی جز مردم محروم و مسلمان و مستضعف کردستان بودند؛ مردمی که برای احقاق حقوق غارت شده خویش به پیکاری قهرآلود با رژیم ضد خلقی حاکم و عمّال سرسپرده اش اقدام کردند. "
۲. دومین انتخاب، آیت‌الله مرتضی مطهری بود. نقش ایشان در پاسداری از مرزهای عقیدتی انقلاب اسلامی و تدوین ایدئولوژی آن و سازش‌ناپذیری با تمامی افرادی که تحت تأثیر آموزه‌های مارکسیستی و ماتریالیستی به انحرافات فکری آلوده‌شده بودند، انکارناپذیر بود.
در روزهای پایانی عمر رژیم شاهنشاهی نیز این مطهری بود که با تلاشی شبانه‌روزی به سازمان‌دهی و برنامه‌ریزی برای استقرار دولت اسلامی مشغول بود.
ایشان بود که به محض مشاهده تفاسیر انحرافی گروه فرقان از قرآن برای مبارزه با انحرافات اعتقادی موجود در آن، دست به قلم برد و در مقدمه چاپ ششم کتاب ارزشمند " علل گرایش به مادیگری" این نوع جریان انحرافی را " ماتریالیسم منافق" توصیف کرد.
نقش منحصربه‌فرد ایشان از یک سو و کینه‌ای که استعمارگران و گروه‌های مختلف وابسته به آنان از او به دل داشتند از دیگر سو، فرقان را به سوی این ترور ناجوانمردانه سوق داد. تروری که در یازدهم اردیبهشت ۱۳۵۸ صورت گرفت و بنابر نقل محمد عطریانفر از گودرزی، که پس از دستگیری در زندان با او دیدار کرده بود، وی این ترور را عجولانه تعبیر کرده است.
فرقان در اعلامیه‌ای که به همین منظور پخش کرد، پس از بحث پیرامون زراندوزی و فریبکاری، چنین نوشت: نمونه روشن این جنایتکاران مردم فریب " مرتضی مطهری" بود... او با استفاده از موقعیت خویش می‌کوشید تا مانع رشد جنبش‌های آزادیبخش خلقی و گسترش افکار و اندیشه‌های توحیدی و قرآنی گردد... اصطلاح " ماتریالیسم منافق" را جعل کرد و از آن چماق تکفیری ساخت تا بهترین فرزندان اسلام و قرآن را در انزوا قرار داده و " نامسلمان" معرفی کند.
دیگر ترورهای موفق و ناموفق گروه فرقان نیز به همین سبک و سیاق بود. مجموع افراد ترور شده ۱۹ نفر بودند که ۶ تن از آنان مجروح شده و زنده ماندند. اما مهم‌ترین ترورهای این گروه به شرح زیر است:
۱.تیمسار سرلشکر محمدولی قرنی، سوم اردیبهشت ۱۳۵۸.
۲.آیت‌الله شیخ مرتضی مطهری، یازده اردیبهشت ۱۳۵۸.
۳.حجت‌الاسلام اکبر هاشمی رفسنجانی، خرداد ۱۳۵۸.
۴.حاج تقی حاج طرخانی، تیر ۱۳۵۸.
۵.آیت‌الله رضی شیرازی، تیر ۱۳۵۸.
۶.حاج مهدی عراقی، شهریور ۱۳۵۸.
۷.حسام عراقی، شهریور ۱۳۵۸.
۸.حاج حسین مهدیان، شهریور ۱۳۵۸.
۹.آیت‌الله شیخ محمد مفتح، آذر ۱۳۵۸.
۱۰.آیت‌الله سید محمدعلی قاضی طباطبایی، آذر ۱۳۵۸.
گروه فرقان در مدت زمانی که دست به اسلحه برد و تا زمان دستگیری اعضاء، طرح‌ها، شناسایی‌ها و ترورهای متعددی انجام داد. برخی از آنها حتی در بررسی‌ها و بازجویی‌ها هم مطرح نشد؛ که جهت پیشگیری از اطاله کلام از ذکر آنها خودداری می‌شود. از بین ترورهای فوق‌الذکر، ترور ردیف‌های ۳ ، ۵ و ۸ ناموفق بود و تنها منجر به مجروحیت ایشان شد.
۲.شیوه‌های ترور
اعضای گروهک فرقان که در جریان انقلاب اسلامی به شیوه‌های مختلف، از جمله خرید اسلحه و سرقت از پادگان‌ها خود را مسلح کرده بودند، در جریان عملیات های تروریستی از شیوه‌های تمرین شده و متفاوتی بهره می‌گرفتند.
اولین ترور آنها که جامعه و حتی تعدادی از اعضای گروه را تحت تأثیر قرارداد، به شیوه‌ای کاملاً پنهانی صورت گرفت. در این ترور، در هتلی که روبروی منزل مسکونی قرنی قرار داشت، اتاقی تهیه شد و به صورت شبانه‌روزی رفت و آمدهای داخل خانه مورد کنترل قرار گرفت. پس از مشخص شدن ساعات ورود و خروج شهید قرنی، تیم ترور که متشکل از چهار نفر بود این عملیات را صورت داد.
یکی از اعضای این تیم محسن (ابوالقاسم) سیاه‌پوش بود که عمل شناسایی از داخل هتل که از فروردین ماه آغاز شده بود، بر عهده او بود (۱۵)؛ که گفته در لحظه وقوع ترور، محل را ترک کرده است: " در ترور قرنی من لحظه وقوع آنجا را ترک کردم ولی رضا و حمید و جواد آنجا بودند" (۱۶).
در بررسی پرونده حمید نیکنام، موارد زیر معلوم شده است: طبق مدارک به دست آمده از هتل جم، که در روی برگه‌ای، رفت‌وآمد در منزل تیمسار قرنی کنترل شده، دستخط، متعلق به حمید نیکنام است که با غلامرضا یوسفی نسب نوبری، به آن هتل رفته که غلامرضا، با نام رضا نوبر، اتاق گرفته است (۱۷).
وی درباره چگونگی انجام این ترور، در تاریخ ۲۵ آذر ۱۳۵۸-۲۳۷ روز بعد از ترور – دراین‌باره گفته است: رضا و محسن و سعید و احد و علی اسدی شناسایی کرده‌اند .... روز آخر من آمدم: قرنی در حیاط بود، محسن از هتل خارج شد، من و رضا بیرون آمدیم .... در خانه‌اش باز بود، او را زدم ... جواد (بهرام آذر تیموری) با موتور منتظر بود ... (۱۸)
اظهارنظر برخی از اعضای فرقان درباره این ترور به شرح زیر است :
۱.امرالله الهی : هنگامی که ترورهای گروه فرقان شروع شد، هم زمان با همین جریان عینی اجتماعی بود. در ابتدا (ترور) تیمسار قرنی، برای من زیاد تعجب‌آور نبود، به خاطر برداشتی که از جریان کردستان داشتم.(۱۹)
۲.علی حاتمی: ترور قرنی نابجا بود، چون زمان، زمان خفقان نبود که به چنین عملی دست زنند.(۲۰)
۳.عبدالرضا رضوانی: روزی که خبر ترور قرنی را شنیدم، ابتدا باور نمی‌کردم، ولی بعد کاملاً متوجه شدم کار فرقان است .(۲۱)
دومین ترور آنها، ترور شهید مطهری بود. در اینجا آنها از شیوه تعقیب و مراقبت بهره بردند . به رغم آن که در ترور شهید قرنی معلوم شد کار شناسایی از فروردین‌ماه آغاز شده است، ولی در بازجویی‌های مربوط به این ترور سعی شد، تا نه تنها این مسئله، که حتی اصل ترور نیز دست‌خوش اظهارنظرهای متناقض اعضای فرقان قرار گیرد. برخی از این اظهارنظرها به شرح زیر است :
۱.حمید نیکنام، ۲۵/۸/۵۸: .... در ترور مطهری .... دو نفر بودند، به نام کرباسی و طهماسبی، که از قبل پیش من می‌آمدند، کتاب‌های معمولی می‌گرفتند و بعد، فرقان را به آنها معرفی کردم .... طهماسبی تلفن زد که ما زدیم... فردایش که گودرزی آمد پیش ما، من به او گفتم که اعلامیه کلی صادر شد ... (۲۲)
۲.اکبر گودرزی: .... بعد از جریان قرنی، مسئله افراد و اعضای شورای انقلاب مطرح شد و چون از قرائن و شواهد بر می‌آمد که مطهری در شورای انقلاب شرکت دارد، این موضوع با حمید و رضا و بهرام و محسن و سعید و علی .... مطرح شد ... طبق روال قبلی بنا شد ... اعلامیه پایانی را هم من بنویسم ....
وی همچنین در ۲۵ دی ۱۳۵۸ گفته است : " ... ترور مطهری ... در جلسه مشترک من و حمید نیکنام و سعید و احد و غلامرضا یوسفی و بهرام تیموری و محسن سیاه‌پوش و علی اسدی موضوع مطرح شد . " (۲۳)
۳.امرالله الهی : " .... هنگامی که مرحوم مرتضی مطهری ترور شد، من خودم این کار را قبول نداشتم و در مدت یک هفته، روی ان کار فکر می‌کردم ؛ تا آن که به این مطلب استناد کردم که چون من در جریان نظامی نیستم و از لحاظ فکری ضعیفم، لذا نمی‌توانم آن را تجزیه و تحلیل بکنم .... هنگام شرکت در ترورها ، به خاطر اعتماد مطلقی که ما از همدیگر داشتیم ، درباره جوانب امر سؤالی نمی‌کردم به این امید که کسانی که این ترورها را طرح‌ریزی کرده‌اند ، خودشان تمام جوانب ایدئولوژیک آن را بررسی کرده‌اند ." (۲۴)
۴.عبدالرضا رضوانی: " من بعد از ترور آیت‌الله مطهری ، فهمیدم که این حرکت بر خلاف حرکت توده‌های میلیونی است ." (۲۵)
۵.مصطفی شریفی : " ... مطهری به نظر ما مظهر باطل بود ." (۲۶)
۶.محمود متحدی: " تا زمان دستگیری من ، چهار ترور شده بود (قرنی، مطهری، رفسنجانی، طرخانی) قرنی و طرخانی که جای بحث ندارد، با توجه به وقایع کردستان و سرمایه‌دار بودن طرخانی. و اما رفسنجانی را پس از ترور با دیدن خانه آن که کمتر از اشرافی‌ها نبود و همچنین با در نظر گرفتن باغ‌های پسته‌اش ، برایم توجیه شد ، ولی مطهری را هرگز نتوانستم توجیه کنم ." (۲۷)
حمید نیکنام که ظاهراً در این ترور نیز مانند ترور شهید قرنی، فرماندهی عملیات را به عهده داشته، درباره چگونگی انجام این عملیات در تاریخ ۲۷ دی ۱۳۵۷ ، یعنی ۲۶۰ روز بعد از ترور گفته است : " ... در ترور مطهری .... من و رضا و محسن و جواد .... گفتند خانه سحابی است .... صدایش کردم ، وقتی برگشت او را زدم و اعلامیه را ریختم .... به علی بصیری و وفا گفتم بروند مطهری را بزنند و آنها رفتند ، کار را انجام دادند و تصمیم را ما گرفتیم .... اعلامیه را ما نوشتیم دادیم ." (۲۸)
در گزارش دادگاه او که به تاریخ بهمن‌ماه ۱۳۵۸ است، یکی از اتهامات وی به این شرح مطرح شده است : " ... طرح قتل مطهری ، در گروهی که گودرزی و سعید و احد و رضا یوسفی و محسن سیاه‌پوش و علی اسدی در آن شرکت داشته‌اند ." (۲۹)
در جای دیگری این‌گونه مطرح شده است : " حمید نیکنام ، مسئول گروه و اعضاء (یوسفی ، محسن سیاه‌پوش ، بهرام آذر تیموری ، علی بصیری ، وفا قاضی‌زاده) ضارب آیت‌الله مطهری ، علی بصیری بوده و در این عملیات وفا قاضی‌زاده راننده بوده است و دستور را حمید نیکنام به این دو داده است ." (۳۰)
حرمت و عظمت خون شهید مطهری (ره) که " عمر شریف و ارزنده خود را در راه اهداف مقدس اسلام صرف و با کج‌روی هادی و انحرافات مبارزه سرسختانه کرده و در اسلام‌شناسی و فنون مختلفه اسلام و قرآن کریم کم نظیر بود و در طهارت روح و قوت ایمان و قدرت بیان کم نظیر بود ،" (۳۱) موجب شد در مدت زمانی که تصور آن نمی‌رفت ، اعضای اصلی فرقان دستگیر شوند .
پس از محاکمات علنی ، برخی به اعدام محکوم و برخی دیگر نیز که به پوچی راه خود پی برده بودند ، پس از طی دوران محکومیت‌های خود آزاد شدند و تعدادی از آنان نیز به سوی جبهه‌های نبرد حق علیه باطل شتافتند و در زمره‌ی شهدای عزیز اسلام جای گرفتند .
•نتیجه‌گیری
گروهک فرقان که در پیش از انقلاب اسلامی در جریان انقلاب قرار نداشت و حتی با اتخاذ رویکرد مقابله با روحانیت عملاً در نقطه مقابل قرار گرفت ، از همان روزهای آغازین انقلاب به مبارزات علیه آن پرداخت . فرقان علاوه بر حمایت از گروه‌های جدایی‌طلب در غرب کشور ، به تروریسم به عنوان روشی برای مبارزه با انقلاب اسلامی روی آورد . گروهک مذکور در نتیجه این رویکرد برخی مدیران نظام سیاسی تازه تأسیس را به شهادت رساند ، اما با دستگیری اعضای آن در مدتی کوتاه ، ترورهای این گروه به پایان رسید .
•فهرست منابع
۱.پیشکسوت انقلاب، شهید حاج مهدی عراقی به روایت اسناد ساواک، ص ۲۷۱، سند شماره ۷۵۴۰۷ – ۱۴۶۲/۳۸۱-۱۱/۲/۳۷
۲.پیام قرآن، تفسیر سوره‌های دخان، جاثیه ، احقاف ، ص ۱ ، نجم الدین شکیب
۳.پیشین
۴.پیشین ، ص ۱۱
۵.داوود قاسمی، اصول تفکر قرآنی، ص ۲
۶.نشریه فرقان، شماره ۲، فروردین ۱۳۵۷
۷.نوزده دی به روایت اسناد ساواک، ص ۲۱۹
۸.نشریه فرقان، شماره ۲، فروردین ۱۳۵۷
۹.پیشین
۱۰.پیشین
۱۱.نشریه فرقان ، شماره ۳ ، اردیبهشت ۱۳۵۷
۱۲.نشریه فرقان، شماره ۷ ، شهریور ۱۳۵۷
۱۳.نشریه فرقان، شمار ه ۱۳، اسفند ۱۳۵۷
۱۴.نشریه فرقان، شماره ۲۰، مهر ۱۳۵۸
۱۵.پرونده محسن سیاه‌پوش، ص ۰۱۴
۱۶.پیشین ، ص ۰۱۲
۱۷.پرونده حمید نیکنام، ص ۰۲۰
۱۸.پیشین، ص ۰۱۶
۱۹.پرونده‌ی امرالله الهی، ص ۰۱۸
۲۰.پرونده علی حاتمی، ص ۰۹۴
۲۱.پرونده عبدالرضا رضوانی، ص ۱۱۳
۲۲.پرونده حمید نیکنام، ص ۰۱۶
۲۳.پرونده اکبر گودرزی، ص ۰۲۰۴ و ۰۳۶۹
۲۴.پرونده امرالله الهی، ص ۰۱۸
۲۵.پرونده عبدالرضا رضوانی، ص ۰۰۹
۲۶.پرونده مصطفی شریفی ، ص ۰۱۰
۲۷.پرونده محمود متحدی ، ص ۰۱۴۷
۲۸.پرونده حمید نیکنام، ص ۰۱۰
۲۹.پیشین ، ص ۰۰۵
۳۰.پرونده کلاسه ۵۶۷۴۰ ، ص ۰۰۰۵
۳۱.صحیفه امام، ج۷ ،