اسناد نهضت جنگل و میرزا کوچک‌خان جنگلی، به مناسبت روز شهادت وی در 11م آذر 13
اسناد نهضت جنگل و میرزا کوچک‌خان جنگلی، به مناسبت روز شهادت وی در 11م آذر 13
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
يونس استادسرائي معروف به ميرزاكوچك‌خان جنگلي، در سال 1257 ش. در يكي از محله‌هاي فومنات، در خانة ميرزابزرگ چشم به جهان گشود.
وي، تحصيلات ابتدائي خود را در مدرسه‌هاي علمية صالح‌آباد و جامع رشت گذراند و براي ادامة تحصيل به قزوين و تهران سفر كرد. در همان ايام بود كه با انديشه‌هاي آيت‌الله مدرس و مشروطه‌خواهان آشنا و با آن‌ها همراه شد.
ميرزا كوچك‌خان، دردوران مشروطه در كنار انقلابيان شمال فعاليت مي‌كرد وي پس از فتح قزوين به دست روس‌ها مدتي از رشت تبعيد شد.
ميرزا در پايان تبعيد در سال 1293ش. به رشت برگشت، بسياري از آرمان‌هاي مشروطه را بر باد رفته ديد. حضور نظاميان روس در منطقه و ستم آن‌ها بر مردم باعث شد كه وي دست به حركتي جديد بزند و علاوه بر مطالبة آرمان‌هاي آزادي‌خواهان مشروطه، به آزادي گيلان از نفوذ نظاميان نيز بينديشد. با اين آرمان، حركت نويني در شمال ايران رقم زد كه به نهضت جنگل موسوم شد.
در يك نگاه كلي، حركت و جنبش شكل گرفته به رهبري ميرزا كوچك‌خان را در شمال ايران مي‌توان به دو دوره تقسيم كرد:
دورة نخست: از اجتماع اولية ياران ميرزا در كنار وي در فومنات شروع شد. در اين دوره، نيروهاي فعال روس در شمال، بارها در صدد نابودي اين جنبش برآمدند. از مشخصات اين دوره، آن است كه هئيتي به نام «هئيت اتحاد اسلام» تشكيل دادند كه ادارة امور مناطق مختلف و تصميم‌گيري‌هاي كلي نهضت را بر عهده داشت. اين هئيت، هدف خود را اخراج بيگانه، رفع بي‌عدالتي ، مبارزه با خودكامگي و استبداد و برقراري دولتي مردمي، معرفي كرد.
حكومت مركزي در اين دوره، به طور كج‌دار و مريز با اين حركت رفتار مي‌كرد و به طور عملي قشون‌كشي عليه اين حركت نداشت و با آن‌ها مراوداتي نيز برقرار كرده بود.
بعد از انقلاب بلشويكي روسيه، نيروهاي روسيه، از ايران خارج شدند و نهضت جنگل هم تسهيلاتي براي خروج آن‌ها فراهم كرد. اما آخرين گروه با انگليسي‌ها متحد شدند و تصميم گرفتند به قفقاز بروند و با حكومت مقابله كنند و از ميرزا تقاضاي همراهي كردند اما عدم همراهي وي باعث درگيري دو گروه شد .
درگيري دو گروه منجر به شكست جنگلي‌ها شد اما دوباره پس از مدتي توانستند تجديد قوا كنند.
دورة دوم: از عمده‌ترين مشخصات اين دوره روي‌كرد ميرزا به شوروي مي‌باشد. در اين دوره ميرزا در مكاتبات، عنوان رئيس جمهور داشت.
با بروز اختلاف بين بلشويك‌ها، ميرزا با ارسال پيامي به لنين، اعلام كرد: مردم ايران حكومت بيگانه را نخواهند پذيرفت و به نشانة اعتراض، رشت را به مقصد صومعه‌سرا ترك كرد.
در 9م مرداد 1299ش. طرفداران شوروي با حمايت فرماندة قواي مسلح خود، عليه ميرزا دست به كودتا زدند و همة طرفداران وي را بازداشت كردند.
آن‌ها، دولت جديدي معرفي كردند كه در آن، احسان‌الله‌خان سركميسر و كميسر خارجه معرفي شد. هرچند مدتي بعد كمونيست‌ها دوباره با ميرزا از در آشتي درآ مدند، اما اين آشتي ديري نپائيد و با قتل حيدرخان عمواوغلي از هم پاشيد.
حكومت مركزي ايران با اعزام سپاهي به فرماندهي رضاخان و پس از درگير‌هاي متعدد توانست نيروهاي جنگل را شكست دهد. نيروهاي ميرزا كشته يا پراكنده شدند و عده‌اي همراه وي به كوه‌هاي خلخال پناه بردند. ولي سرما و برف، آن‌ها را گرفتار كرد و در 11م آذر 1300ش. ميرزا در همان كوه‌ها از چنگال سرما از پاي درآمد. سرِ وي به دست يكي از همراهانش به نام رضا اشكستاني از تن جدا و به فرماندهان نظامي تسليم شد.
سرِ ميرزا تا مدت‌ها در محل«انبار نفت نوبل» در مجاورت سربازخانة رشت، در معرض ديد بود. سرانجام سر و تن ميرزا كوچك‌خان در محلي موسوم به «سليمان داراب»، به خاك سپرده شد.
گروه ارتباطات آرشيوي، به مناسبت سالگرد شهادت ميرزا كوچك خان، منتخبي از اسناد نهضت جنگل را با محوريت ميرزا كوچك‌خان، در معرض ديد مشتاقان قرار داده است.
شكايت قنسولگري روس به وزارت امور خارجة ايران، از اقدام‌‌هاي ميرزا كوچك‌خان و همراهانش و گسترش شرارت و ناامني اشرار تالشي؛
يك نسخه از روزنامة جنگل با مديريت حسين كسمائي؛17م
شكايت از تعديات حاكم لاهيجان، به دليل برخوردهاي غير قانوني وي با اهالي، به بهانة حمايت از ميرزا كوچك‌خان و يارانش؛
گزارشي از قزوين به وزارت ماليه، در خصوص انتشار شايعة ممنوع شدن حمل برنج به آن شهر به دستور ميرزا كوچك‌خان جنگلي و ابراز نگراني اهالي شهر؛
سند انتصاب سعدالله درويشي به سمت صدارت شوراي انقلاب قشون اعزامي به مازندران به فرمان ميرزا كوچك‌خان جنگلي؛
اعزام سرتيپ بصيرديوان و حسن‌خان معين‌الرعايا به جنگل، براي يافتن مهمات و اسلحة ميرزا كوچك‌خان، به دستور حكومت گيلان وتوالش؛
گزارش فعاليت‌هاي ميرزا كوچك‌خان در انزلي و ديدار وي با خالو قربان و احسان‌الله‌خان، و حل اختلاف آن‌ها؛
بررسي درخواست سفارت فرانسه، مبني‌بر آزادي يكي از اتباع لهستان كه به اتهام همكاري با نهضت جنگل اسير، شده با توجيه اجباري بودن پيوستن وي به جنگلي‌ها؛
موافقت نكردن وزارت ماليه با پرداخت وثيقة تاجران انزلي در ادارة گمرك، به دليل فعاليت انقلابيان جنگلي در آن خطه
موافقت رئيس‌الوزراء با درخواست مبلغ فوق‌العادة حكومت گيلان، بابت جلوگيري از ميرزا كوچك‌خان و يارانش؛
برگزاري سي و چهارمين سالگرد شهادت ميرزا كوچك‌خان به همت خويشاوندان وي؛
گزارش مفتش مالية گيلان، از جلسه با هئيت اتحاد اسلام، در خصوص پرداخت ماليات جنگل؛
ابلاغية حكومت گيلان، در مورد حركت ميرزاكوچك‌خان و يارانش و اعلام برقراري شرايط عادي پس از پايان يافتن نهضت جنگل؛
صفحه 1 از 2