منبع :سایت تبیان
بررسی اسناد تاریخی نشان می دهد که مدرّس در میان افراد هم زمان خود و به ویژه در مقایسه با نمایندگان هم عصر خویش در مجالس قانون گذاری دوره مشروطیت و حتّی بین سران دولت، از اعتبار و صلاحیت بی نظیری برخوردار بوده است. این خصوصیّت بارز به راحتی در منابع تاریخی قابل درک می باشد. با گذشت حدود یک قرن و نیم، نام و یاد شهید مدرّس همچنان بر سر زبان ها و در اذهان مردم است.
درباره ی مدرّس آثار فراوانی منتشر شده و افراد زیادی پیرامون زندگی، اندیشه ها، شخصیت و ویژگی های او سخن گفته اند و نوشته اند. به جرأت می توان اظهار نمود که صرف نظر از چند در صد این آثار، در بقیه آن ها از شهید مدرّس به نیکی یاد شده و او را مرد سیاست، دیانت، علم و عمل معرفی کرده اند. در این بخش شخصیّت شهید مدرّس از نگاه دیگران طرح شده و چون امکان ارایه ی همه دیدگاه ها وجود نداشته است، فقط نظر تعدادی از افراددر این مقاله مطرح می شود.
میرازی شیرازی
آیت ا... حاج میرزا حسن شیرازی»، کسی است که با فتوای تاریخی خود،معاهده ی انحصاری توتون و تنباکو را لغو کرد. این معاهده در دوران پادشاهی ناصرالدّین شاه قاجار به کمپانی رژی واگذار گردید و ماژور تالبوت انگلیسی، امتیاز انحصار خرید و فروش توتون و تنباکوی ایران را به مدّت پنجاه سال به دست آورد. اقدام دولت قاجار در انعقاد این معاهده، علاوه بر روحانیت آگاه، گروه های مختلف مردم را در مخالفت با آن به صحنه کشاند.
سرانجام میرزای شیرازی که آن زمان از مراجع بزرگ مذهبی محسوب می شد، با حکم تاریخی و قاطع خود امتیاز را لغو نمود و شاه و صدراعظم هم به اجبار تسلیم شدند و قرار داد ملغی گردید.
این شخصیت بزرگ دینی درباره ی شهید مدرّس چنین گفته است:

این اولاد رسول الله، پاکدامنی اجدادش را داراست و در هوش و فراست گاهی من را به تعجّب می افکند. در مدتی بسیار کوتاه از تمام هم درسهایش در گذشته و در منطق، فقه و اصول، سرآمد همه ی یارانش می باشد و قوّه ی قضاوت او در حدّ کمال و نهایت درست کاری و تقوی است.
اسلام می خواهد انسان درست کند، می خواهد آدم درست کند. یک آدم اگر موافق تعلیم قرآن درست شود، یک وقت می بینید که یک مدرّس از کار در می آید
امام خمینی (ره)
امام خمینی (ره) در رابطه با شهید سیّد حسن مدرّس فرموده است:
«اسلام می خواهد انسان درست کند، می خواهد آدم درست کند. یک آدم اگر موافق تعلیم قرآن درست شود، یک وقت می بینید که یک مدرّس از کار در می آید، که یک مدرّس مثل یک گروه است، جلوی قدرت رضاخان... با پیرمردی خودش می ایستد، جلویش را می گیرد و جلو شوروی که می خواستند به ایران حمله کنند، می گیرد. خارجی ها هم از انسان می ترسند و لهذا دانشگاه ها را می خواهند نگذارند از آن انسان پیدا بشود.
امام درباره قدرت معنوی مدرس و تأثیر آن مرد بزرگ در مبارزه با استعمارگران و به خصوص در مقابل زورگیری های آنان، آن جا که مدرس در مقابل خواست روسیه و در حالت سکوت و بهت مجلس با درخواست روسیه مخالفت می کند، می فرماید: «در تهران وکیل اول مدرس بود، ایشان در مقابل ظلم تنها می ایستاد و صحبت می کرد… در همان وقت دولت روسیه یک اولتیماتوم برای ایران فرستاد… آنها یک مطلبی را می خواستند که تقریباً اسارت ایران بود و می گفتند باید از مجلس بگذرد، و همه اهل مجلس ماندند که چه باید بکنند، … یک مجله خارجی نوشته است یک روحانی (مدرس) با دست لرزان آمد پشت تریبون ایستاد و گفت: حالا که ما باید از بین برویم، چرا خودمان، خومان را از بین ببریم؟، و رأی مخالف داد. بقیه جرأت پیدا کردند رأی مخالف دادند و اولتیماتوم آنها را رد کردند. آنها هم هیچ غلطی نکردند»
امام یکی از اشتباهات تاریخی را، عدم حمایت از مدرس می داند که اگر در همان زمان، مردم یا کسانی که باید مردم را آگاه می کردند، از مدرس حمایت می کردند، شرّ خاندان پهلوی کنده می شد: «آن وقت، باز یک جناح هایی می توانستند پشت سر مدرس را بگیرند، پشتیبانی کنند و اگر پشتیبانی کرده بودند، مدرس، مردی با منطق قوی و اطلاعات خوب و شجاعت و همه این اوصاف، ممکن بود در همان وقت، شرّ این خانواده (پهلوی) را بِکَند، و نشد»
امام خمینی (ره) مکرر از مرحوم مدرس به عنوان نماینده واقعی مردم و حامی استقلال، امانت دار ملت و مبارزه گر با قلدران روزگار خود یاد می کند و در سخنانش می فرماید: «شما ملاحظه کرده اید، تاریخ مرحوم مدرس را دیده اید؛ یک سیّد خشکیده لاغر (عرض می کنم با لباس کرباس)… یک همچون آدمی در مقابل آن قلدری که هرکس آن وقت را ادراک کرده می داند، که زمان رضا شاه غیر از زمان محمد رضا شاه بود، آن وقت یک قلدری بود که شاید تاریخ ما کم مطّلع بود، در مجلس در مقابل او آن طور ایستاد. یک وقت رضا شاه گفته بود: سید چه از جان من می خواهی؟ گفته بود: می خواهم که تو نباشی، می خواهم تو نباشی»
این اولاد رسول الله، پاکدامنی اجدادش را داراست و در هوش و فراست گاهی من را به تعجّب می افکند. در مدتی بسیار کوتاه از تمام هم درسهایش در گذشته و در منطق، فقه و اصول، سرآمد همه ی یارانش می باشد و قوّه ی قضاوت او در حدّ کمال و نهایت درست کاری و تقوی است
امام خمینی (ره) درباره مجالس شورا و نمایندگان مجلس در قبل از انقلاب اسلامی می فرماید:
«… در این پنجاه سال اخیر یک نفر هم آدمی که بشود به او گفت «این نماینده ملت است» سراغ نداریم. بعد از این که آن مجلسی که مرحوم مدرس در آن بود، به مجرد این که مجلس تمام شد، فرستادند ایشان را گرفتند و بردند و با آن زجرها شهید کردند، شما دیگر سراغ دارید یک مجلسی که واقعاً مال ملت باشد و مردم خودشان به طور آزاد انتخاب کرده باشند؟».
امام امت از آن جایی که مجلس را رأس همه امور می داند، شخصیت بزرگی همچون مدرس را نمونه ای برای نمایندگان مجلس در جمهوری اسلامی قلمداد می نماید. مدرسی که علاوه بر همه صفات عالی انسانی، درجات علمی و تقوی، قدرت بیان و تیز بینی، نماینده واقعی ملت نیز بود.
گفتار میرزای شیرازی درباره شهید مدرس
آیت اللّه میرزا محمدحسن شیرازی ـ که صادرکننده فتوای معروف تنباکوست و این حرکت او آغازی برای نهضت های صدساله اخیر ایران بود ـ در نجف با شهید مدرّس ملاقات داشت و آن شهید والامقام از حوزه درسی میرزا بهره برد. ایشان درباره شهید مدرس چنین فرمودند:
این اولاد رسول اللّهْ پاکدامنیِ اجدادش را داراست و در هوش و فراست گاهی مرا به تعجب می افکند. در مدتی بسیار کوتاه از هم درسی هایش جلو افتاد و در منطق، فقه و اصول سرآمد همه یارانش می باشد.
دکتر غلامعلی حداد عادل
دکتر حداد عادل، نویسنده و پژوهشگر برجسته ی ایران است که برای تعلیم و تربیت دانش آموزان ایران اسلامی و سازندگی ایران و نشر ارزش های اسلام و انقلاب اسلامی زحمات زیاد کشیده است. ایشان که سال ها ریاست مجلس شورای اسلامی ایران را بر عهده داشته درباره ی شهید مدرّس گفته است:
«مدرّس عالمی ربانی، روحانی مبارز و سیاستمداری با هوش و دلیر بوده است و به جرأت می توان گفت که ما در فاصله ی مشروطیت تا انقلاب اسلامی، قامتی بلندتر، فریادی رساتر و چشمی دوربین تر از مدرّس نداشته ایم. روحانی آزاده ای است که چشم همه ی حق طلبان و آزادی خواهان همواره به چهره ی درخشان او دوخته شده و قلّه ای است بلند که بال پرواز همگان به سوی او گشوده شده است.
وی الگوی کامل و نمونه ی آرمانی نمایندگی مجلس در جمهوری اسلامی ایران است.»
آیت ا... سیّد مرتضی پسندیده
«ایشان مافوق همه بود، از هر جهت امتیاز داشت. او اصولاً به این فکر نبود که رساله منتشر کند. قابل قیاس با دیگران نبود.»
بخش تاریخ ایران و جهان تبیان
منابع : 1- زندگی سیاسی مدرس، سیّد صدرالدّین طاهری / 2- مدرّس قهرمان آزادی، ج2، حسین مکّی / 3- اسلام پدیا / 4-رمضانی، عباس(1386)سیدحسن مدرس، تهران، انتشارات ترفند، چاپ دوم1386