امر به معروف و نهي از منکر در سيره ابرار (حاج اقا نورالله اصفهاني)
حاج آقا نور الله اصفهانی
امر به معروف و نهي از منكر پیکار با منکر در سیره ابرار حاج آقا نور الله اصفهانی
متوفای 1306 ه . ق
شب زدگان
هر چند کشیشان اروپایی از دیر باز به کشورهای اسلامی رفت و آمد داشته ، در پوشش آیین مسیح به انجام نقشه های فرهنگی استعمارگران دست می یازیدند ، ولی آغاز یورش سازماندهی شده فرهنگی به فرماندهی «تیزدال» ، در سال 1320 ه . ق آقا نجفی و آقا نور الله بیدار سپاهان را به چاره جویی فرا خواند .
«تیزدال» نه یک روحانی ساده مسیحی بلکه سرپرست گروهی از کشیشان به شمار می آمد که مدتها در هندوستان می زیستند . آنها زبان فارسی آموخته و کتابهای گوناگونی دربارة برتری آیین مسیح در آن سرزمین استعمار زده به چاپ رساندند و سرانجام در ادامه سفر خویش به ایران پای نهادند . «تیزدال»در محلة جلفا خانه ای گرفته ، روحانیون شهر را به بحث دربارة آیین مسیح فرا می خواند .
آقا نجفی و حاج آقا نورالله ، در پی رویارویی توانمند با نمایندگان استعمار غرب تلاشهای فراوانی آغاز کردندکه مجموعه این تلاشها سرانجام در قالب موسسه ای فرهنگی در محله جلفا تبلور یافت .
بدین ترتیب یورش نوین فرهنگی باخترنشینان درایران به شکست انجامید و نعره های گوش خراش کشیشان اروپایی برای همیشه خاموش شد(41) .
عزل فرماندار
«ظل السلطان»که 30 سال به عنوان فرمانروای بی رقیب اصفهان پرونده ای سراسرگناه و خیانت داشت در پی پیروزی مردم و انجمنهای ملی که اندیشه مشروطه را در سر داشتند تغییر چهره داد ، تا در روزگار نوین نیز همچنان در قدرت خویش پایدار بماند . «آقا نور الله» که از نقشه دیو پلید هزار چهرة سپاهان آگاه بود ، خطر را دریافت و باری بیرون راندن ظل السلطان تلاشی در خور آغازید .
او علاوه بر اطلاعیه های آشکا و پنهان به روحانیون با نفوذ تهران و تلگرافهای فراوان به مقامهای سیاسی – نظامی کشور ، مردم را نیز به اعتصاب فرا خواند .
در پی اعتصاب ، که گروهی از طرفداران «ظل السلطان» و اوباش در صدد آزار اعتصاب کنندگان برآمدند ، عده کثیری از آنان به قنسولخانه دولت انگلیس پناهنده شدند .
هر چند اخراج «ظل السلطان» که حدود الهی را اجرا نمی کرد و در آلوده شدن به معاصی تردید به خود راه نمی داد هدف حاج آقا نورالله و نجفی و حجه الاسلام بود ولی آنها هرگز برای دستیابی بدین مهم دست یازیدن به گناهی دیگر همچون پناهندگی به استعمارگران را جایز نمی دانستند . از این روی از مردم خواستند سفارتخانه را ترک کنند .
«حضرات متحصنین اگر رای ومیل ما را بخواهید و خیر خواه خود می دانید و اطاعت دارید ، از قنسولخانه بیرون بیایید و از هر جهت کمال اطمینان را داشته باشید و اگر میل دارید ، هر که ما با این طبقه کاری نداریم ، خود دانید . اطاعت او را نمایید ...»
اگر چه آنان به دلیل ساده دلی و ترس از سفارتخانه از زیر پرچم انگلیس خارج نشدند اما تلگرافهای شدید مجتهدان بزرگ به بار نشست و خبر شادی بخش بر کناری ظل السلطان فرماندار فاسد ، شهر را در شادمانی فرو برد(42) .
تاراج مسلمانان
محمد علی شاه بر پیمان خود وفادار نماند و در سال 1326 ه . ق به رویارویی با مجلس پرداخت . او فرمان به توپ بستن مجلس و چیدن بساط مشروطیت را صادر کرد .همگام با پیروزی دربار ، سپاهان نیز دستخوش هرج و مرج شد «اقبال الدوله کاشی» فرمانروای انتصابی محمد علی شاه ، دست چپاول گشاده به یاری معاون خود «معدل الملک شیرازی» ، شهر را عرصه تاخت و تاز خود قرار داد . سپاهان شکایت به مرجع بیدار آقا نجفی برده ، خواستار چاره جویی شدند .
حاج آقا نور الله در مقابل تاراج اموال و از بین رفتن امنیت مسلمانان ، نشستی تشکیل داد و در آن طرح براندازی حکومت «اقبال الدوله» ریخته شد .
در چهارمین شب ماه ، سربازان مست ملایری دربازار دست به آزار مردم مسلمان زده ، غارتگری نمودند . بازاریان نیز دست به مقابله زده حرمت خود و مومنان را پاس داشتند بامداد روز بعد اقبال الدوله بازاریان شجاع را دستگیر و تنبیه کرد . مردم در مسجد و با حمایت آقا نجفی و نور الله بست نشستند . «اقبال الدوله» آقا نجفی را تهدید کرد و گفت : «مردم را پراکنده ساز و از حمایتشان دست بردار و گرنه خانه ات را به توپ می بندم» اما او همچنان به دفاع از حریم اسلام پرداخت .
نبرد با آتش توپهای دولتیان به مسجد آغاز شد اما با پیروزی اسلامگرایان پایان یافت(43) .
گوسفند و گرگ آدم خوار
سفر به مشهد مقدس برای حاج آقا نور الله اصفهانی یک ماه به درازا کشید پس از پایان سفر ، فقیه برجستة سپاهان دیگر بار به پایتخت باز گشت و در باغ ملک ری مسکن گزید . مشتاقان و سیاست بازان هر گروه با هدفی به دیدار راد مرد عرصه دانش و سیاست کشور شتافتند . در میان انبوه دیدار کنندگان چهرة رضاخان نیز به چشم می خورد . حاج آقا نور الله که از ستم نظامیان بر مردم تهیدست ، مطالب فراوان در سینه داشت به سردار سپه گفت :
«ممکن است شما به قدر یک ساعت حضرت اشرف و سردار سپه و فرمانده کل قوا نباشید ، یعنی شما رضاخان باشید و من شیخ نور الله ؟» . سردار سپه پاسخ داد : من همیشه در برابر حضرت آیت الله رضا هستم و اطاعت می کنم عصر روز بعد حاج آقا نور الله برای بازدید به سعد آباد رفته ، در دیدار با سردار سپه گفت : چنانکه وعده شده است امروز شما رضاخان و من شیخ نور الله خواهم بود . آنگاه بخشی از ستمهای نظامیان را – بویژه در اصفهان – برای سردار سپه توضیح داده ، افزود :
نظر دیروز مردم به شما مانند نظر گوسفند به شبان بود و نظر امروز مردم به شما مانند نظر گوسفندان است به گرگ آدم خوار .
سردار سپه خشمگین شده برخاست و در حالی که از اتاق بیرون می رفت گفت : هر وقت برای کشور ایران خدمتگذاری پیدا شد او را با حرفهای زننده دل سرد ونومید کرده اند ....
شیخ جمال الدین برادر ارجمند حاج آقا نور الله که در محفل حضور داشت ، خود را به سردار سپه رسانده ضمن دلجویی ، دیگر بار وی را باز گرداند فقیه بلند آوازة اصفهان به سخن ادامه داده گفت :
بهتر است خود شما برای تحقیق درباره ستمگریهای نظامیان به اصفهان گام نهید .
سردار سپه پاسخ داد : سه روز پس از حرکت شما به آن شهر خواهم آمد و به مشکلات رسیدگی خواهم کرد ....
یک روز پس از گفتگوی رضاخان و فقیه بزرگ اصفهان ، نقشه سردار سپه برای ترور توانمند ترین رهبر مخالفانش به اجرا گذاشته شد ... که این ترور ناموفق ماند(44) .
سیطرة اقتصادی کافران
سال 1324 ه . ق را باید سال تحقق بخشی از آرمانهای دانشور پرهیزگار سپاهان ، حاج آقا نور الله به شمار آورد . در این روزگار تولید فرآورده های ایران رو به فزونی نسبی نهاد و زمینة دومین گام بلند اقتصادی آن دانشوران وارسته فراهم آورد .
آنها به رهبری آقا نورالله اطلاعیه ای انقلابی تنظیم و منتشر کردند که بی تردید باید در شمار اسناد افتخار مسلمانان جای گیرد. متن اطلاعیه چنین است:
این خدام شریعت مطهره با همراهی جناب رکن الملک متعهد و ملتزم شرعی شده ایم که مهما امکن(45) بعد ذلک تخلف ننماییم. فعلا پنج فقره است:
اولا: قبالجات و احکام شرعیه از شنبه به بعد باید روی کاغذ ایران بدون آهار نوشته شود. اگر بر کاغذهای دیگر نویسند، مهر ننموده و اعتراف نمی نویسیم. قباله و حکمی هم که روی کاغذ دیگر نوشته بیاورندو [اگر] تاریخ آن بعد از این قرارداد باشد امضاء نمی نماییم . حرام نیست کاغد غیر ایرانی و کسی را مانع نمی شویم ماها به این روش متعهدیم.
ثانیا: کفن اموات. اگر از غیر کرباس و پارچه اردستانی یا پارچه های دیگر ایرانی باشد متعهد شده ایم بر آن میت نماز نخوانیم دیگری را برای اقامه ي صلوه برآن میت بخواهند مارا معاف دارند.
ثالثا: ملبوس مردانه جدید که از این تاریخ به بعد دوخته و پوشیده می شود قرار دادیم مهما امکن هر چه بدلی آن در ایران یافت می شود لباس خودمان را ازآن منسوج نماییم. منسوج غیر ایرانی رانپوشیم و احتیاط نمی کنیم و حرام نمی دانیم لباسهای غیر ایرانی را، اما ماها ملتزم شده ایم حتی المقدور بعد از این تاریخ ملبوس خود را ازنسج [بافت] ایرانی بنماییم. تابعین ماها نیز کذالک [ همین طور خواهند کرد]. و متخلف توقع احترام از ماها را نداشته باشد. آنچه از سابق پوشیده داریم و دوخته ممنوع نیست استعمال ان.
رابعا: مهمانیها، بعد ذلک و لو اعیانی ، باشد- چه عامه، چه خاصه – باید منحصر باشد و به یک پلو و یک خورش و یک افشره [ آب میوه] اگر زاید بر این، کسی تکلف دهد، ماها را به محضر خود وعده نگیرد. خودمان نیز به همین روش میهمانی می نماییم ، هرچه کمتر و مختصرتر از این تکلف کردند موجب مزید امتنان ماها خواهد بود.
خامسا: وافوری و اهل وافور را احترام نمی کنیم و به منزل او نمی رویم، زیرا که آیات باهره ( ان المبذرین کانوا اخوان الشیاطین(46)– ولا تسرفوا ان الله لایحب المسرفین(47)– ولاتلقوا بایدیکم الی التهلکه – وحدیث لاضرر ولاضرار(48)
ضرر مالی و جانی و عمری و نسلی و دینی و عرضی و شغلی ان محسوس و مسری است و خانواده ها و ممالک را به باد داده، بعد از این هرکه را فهمیده ایم وافوری است به نظر توهین و خفت می نگریم.
( صورت دستخط و امضای آقایان کرام و علمای فخام کثرالله امثالهم)
محل خاتم مبارک سرکار حجه الاسلام آقای نجفی دام ظله العالی.
محل خاتم مبارک سرکار ثقه الاسلام آقای حاجی آقا نورالله.
بسم الله الرحمن الرحیم: الاحقر حسین بن جعفرالفشارکی
به ترتیب مرقومه معمول می دارد و در ترویج همین مناهج حاضر است خداوند ما و برادرانمان را به حرمت محمد و آل او- صلی الله علیه و علیهم- به این امر موفق بدارد.
12 جمادی الاول، 1324 ه.ق
بعون الله تعالی به همین ترتیب معمول می شود.
محل خاتم مبارک آقا شیخ مرتضی ریزی
محل مهر جناب رکن الملک
محل مهر سرکار آقا میرزا محمد تقی مدرس
محل مهر مبارک جناب حاجی سیدمحمد باقر بروجردی
قراردادی که جنابان حجه الاسلام ( آقا نجفی) و آقای ثقه الاسلام ( حاجی آقا نورالله) و سایر آقایان عظام و فقهای فخام دام ظلهم علی رئوس المسلمین فرموده اند البته خیر مسلمانان است و مستلزم اعانت کسبه و ضعفا می باشد. البته که جمیع مسلمانان اطاعت می کنند. هر که مخالفت کند توهین شرع انور نموده، البته همین قسم معمول می دارم جمادی الاولی سنه 1324
محل مهر شریف جناب مستطاب آقای حاجی میرزا محمد مهدی جویباره ای دام ظله العالی
السید ابوالقاسم الدهکردی
محل مهر سرکار آقای حاجی سید ابوالقاسم زنجانی
محل مهر سرکار آقای آقا محمد جواد قزوینی
امضاء کنندگان این اطلاعیه که راز خوشبختی همیشگی مسلمانان را در بازگشت به خویش می دانستند، برآن بودند تا با فراخوانی مؤمنان به انجام نکات یاد شده اساس استقلال و شوکت پیروان واپسین آئین آسمانی را بنیاد نهند(49).