پايگاه حوزه محفوظ

مقدمه

انقلاب اسلامی ایران که برخی از آن به عنوان آخرین انقلاب قرن بیستم یاد می کنند و برخی آن را انقلاب دوران پست مدرن می دانند، بدون تردید یکی از مهم ترین وقایع تاریخی قرن بیستم می باشد که خود سازنده بسیاری از حوادث تاریخی و تحولات سیاسی و اجتماعی است. این واقعه نه تنها موجب سرنگونی نظام شاهنشاهی و تحولات بنیادین در عرصه های اجتماعی و سیاسی در ایران شد، بلکه در خارج از مرزهای ایران نیز بازتاب ها و آثار فراوان و متنوعی را از خود به جای گذاشت. بسیاری از نظریه پردازان غربی معتقدند انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی که به دنبال این انقلاب بر ایران حاکم شد، الگو و نمونه مناسبی برای کشورهای مسلمان نبوده و هیچ یک از ملت ها و کشورهای مسلمان خواهان ایجاد نمونه ای مشابه نظام جمهوری اسلامی ایران در کشور خود نیستند؛ بنابراین این انقلاب، تأثیر مثبتی در جهان اسلام نداشته است و به تعبیری اندیشه صدور انقلاب که توسط حضرت امام مطرح شد، به شکست انجامیده است.2 در حالی که به نظر می رسد برعکس آن چه این نظریه پردازان تصور کرده اند، اسلامی و ایدئولوژیک بودن این انقلاب، موجب تأثیر ویژه آن در جهان اسلام و کشورها و ملت های مسلمان شده است. به همین جهت در این نوشتار به عنوان نمونه تأثیرات شگرف و مهم انقلاب اسلامی ایران بر مبارزات مردم فلسطین را که یکی از همین کشورهاست، مورد بررسی قرار می دهیم.

الف. موارد تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر مردم فلسطین

مردم مسلمان فلسطین از مدت ها قبل از پیروزی انقلاب اسلامی درگیر مبارزه با غاصبان صهیونیست بودند و جهت دهی و سازماندهی این مبارزات با گروه ها و تشکل های مختلف فلسطینی بود. پس از گذشت مدتی از این فعالیت ها این گونه اندیشه ها و استراتژی ها به بن بست رسید و خلأ بزرگی در اندیشه مبارزه با صهیونیسم و رهاسازی بیت المقدس به وجود آمد که اوج این خلأ با واقعه تاریخی کمپ دیوید و صلح سادات با اسرائیل در مارس 1979 پدیدار شد. در چنین وضعیتی برای مبارزان فلسطینی دو را ه در پیش بود یا باید همه چیز را تمام شده می دیدند و به صلح با رژیم غاصب تن می دادند و یا اینکه با توجه به شکست و ناکامی گذشته طرحی نو در مبارزه ترسیم می کردند. در این وضع دشوار، تجربه انقلاب اسلامی با برانداختن بزرگ ترین حامی منطقه ای اسرائیل ظهور یافت و با توجه به ابعاد منطقه ای و جهانی آن بسیار سریع جای خود را در فلسطین پیدا کرد. حدوث انقلاب و برانداختن یکی از ستون های حمایت کننده اسرائیل، یعنی محمدرضا شاه، فلسطینی ها را متوجه مبانی فکری و اعتقادی انقلاب نمود.

زیاد ابو عمرو معتقد است که پس از جنگ 1967 تمایز فکری و ایدئولوژیک در داخل گروه اخوان المسلمین آغاز گردید. این جنگ لرزه شدیدی در داخل گروه ایجاد کرد که موجب به وجود آمدن برخی سوءالات گردید که بدون پاسخ ماند. جست و جو برای پیداکردن راه حل های بدیل بیش از یک دهه و تا پیدایش انقلاب اسلامی در ایران ادامه یافت. انقلاب اسلامی ایران نمونه ای اسلامی عرضه کرد که می شد به آن اقتدا کرد.3 این بدیل و جایگزین با کتابی که فتحی شقاقی تحت عنوان «الخمینی الحل الاسلامی و البدیل» نوشت، تحقق یافت. این اثر را شقاقی در دوران دانشجویی اش در مصر بلافاصله پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران تألیف کرد و بنا به گفته خودش اولین کتابی است که در جهان در خصوص انقلاب اسلامی ایران تألیف شده است.4

امام خمینی (ره) در مورد تأثیر انقلاب اسلامی بر مردم فلسطین و حرکت انقلابی آن ها می فرمایند:

«با این که بیشتر از یک سال از حماسه برائت از مشرکان نگذشته است عطر خون های پاک شهدای عزیز ما در تمامی جهان پیچیده و اثرات آن را در اقصی نقاط عالم مشاهده می کنیم. حماسه مردم فلسطین یک پدیده تصادفی نیست، آیا دنیا تصور می کند که این حماسه را چه کسانی سروده اند و هم اکنون مردم فلسطین به چه آرمانی تکیه کرده اند که بی محابا و با دست خالی در برابر حملات وحشیانه صهیونیست ها مقاومت می کنند؟ آیا تنها آوای وطن گرایی است که از وجود آنان دنیایی از صلابت آفریده است؟ آیا از درخت سیاست بازان خود فروخته است که بر دامن فلسطینیان میوه استقامت و زیتون نور و امید می ریزد؟ اگر چنین بود اینها که سالهاست در کنار فلسطینیان و به نام ملت فلسطین نان خورده اند! شکی نیست که آوای الله اکبر است این همان فریاد ملت ماست که در ایران شاه را و در بیت المقدس غاصبین را به نومیدی کشاند. و این تحقق همان شعار برائت است که ملت فلسطین در تظاهرات حج ... سرداد ...و بر همان بستر شهادتی که خون عزیزان ما بر آن ریخته شد، او نیز نثار خون و به رسم شهادت آرمید. آری فلسطین راه گم کرده خود را از راه برائت ما یافت و ... کوکب دریه فلسطین از شجره مبارزه لاشرقیه و لاغربیه ما بر افروخت ... این تنها یک نمونه از پیشرفت انقلاب است.» 5

با توجه به بررسی های به عمل آمده، به طور کلی می توان تأثیر انقلاب اسلامی بر مردم فلسطین را از دو بعد داخلی و خارجی بررسی کرد:

1. بعد داخلی

مهم ترین اثر انقلاب اسلامی ایران بر مردم فلسطین در بعد داخلی ایجاد بیداری و آگاهی اسلامی در مردم این سرزمین است که این بیداری و آگاهی اثرات بسیاری در متن زندگی مردم فلسطین داشته است.

بیداری و آگاهی اسلامی

توجه به تاریخ مبارزات مردم فلسطین با اسرائیل نشان می دهد که نوعی بیداری و احیاگری اسلامی متأثر از علمای اهل تسنن در کشورهای عربی، در فلسطینیان به وجود آمده بود، اما گسترش و عمومیت یافتن این احیاگری تحت تأثیر انقلاب اسلامی ایران و اندیشه های امام خمینی (ره) امری مشهود و قابل اثبات است. زیاد ابوعمرو در کتاب خود که درباره حرکت اسلامی درکرانه غربی و نوار غزه نوشته است می گوید:

تردیدی نیست که ازدیاد نفوذ گرایش های دینی در خارج از اراضی اشغالی مانند ایران و مصر و لبنان و ... اثر آشکاری بر مردم کرانه غربی و نوار غزه داشته است.6

به عبارتی پس از انقلاب اسلامی این بیداری اسلامی در ملت فلسطین اعم از رهبران و سران سازمان ها و تشکلات فلسطینی و توده مردم وسعت بسیاری یافت که به هیچ وجه با زمان قبل از آن قابل مقایسه نیست.

حضرت امام در سخنرانی خودشان در جمع نمایندگان شیعیان جنوب لبنان بر ضرورت این بیداری تأکید می کنند و می فرمایند:

اصلاً مسلمین باید بیدار بشوند امروز روزی نیست که مسلمان ها هرکدام یک گوشه ای زندگی خاصی به خود داشته باشند، نمی شود این معنا در یک همچو زمانی که سیاست های ابرقدرت ها بلعیدن همه جاست مسلمین باید بیدار بشوند ... ملت ها باید بیدار بشوند و همه تحت لوای اسلامی و تحت سیطره قرآن باشند.7

به طور کلی طی دو دهه اخیر آگاهی و باورهای اسلامی در میان مردم مناطق اشغالی به نحوی بالا رفته است که آخرین نظرسنجی ها گویای گرایش روزافزون آنها به اسلام و کنار گذاشتن اعتقادات ملی گرایانه، پان عربیستی و سوسیالیستی از سوی آنهاست. مرکز ارتباطات اورشلیم طی یک نظرسنجی به نتایج مهمی دست یافته که از جمله آنها کاهش شدید محبوبیت عرفات و تمایل هشتاد درصد از پاسخ دهندگان به برقراری قوانین و مقررات اسلامی در حکومت آینده فلسطین است. 63 درصد از پاسخ دهندگان به برقراری قوانین و مقررات اسلامی در حکومت اسلامی در تمامی سرزمین فلسطین پاسخ مثبت داده اند و این در حالی است که نظر سنجی های پیشین در دهه های گذشته نشانگر وجود ایده تأسیس دولت فلسطینی دموکراتیک و غیر مذهبی در بین فلسطینیان بوده است.8

جیمز بیل محقق آمریکایی در این رابطه می نویسد:

جنبش فلسطین که تا حد زیادی غیر مذهبی است و به لحاظ سیاست های منطقه ای و بین المللی از هم پاشیده و عمیقاً دچار چند دسته گی شده است، آشکارا نشانه هایی از علایق اسلامی را در خود دارد. در ساحل غربی رود اردن ... نسل جوان فلسطینی های بی وطن در کنار مجامع و انجمن های ملی، سازمان های مختلف اسلامی را نیز تشکیل می دهند ... الیاس فریح، شهردار بیت اللحم، و رشاد شاوه شهردار سابق غزه اخیراً تأکید کرده اند که به نحو فزاینده ای جوانان فلسطینی در سرزمین های اشغالی به سوی اسلام آمده و با خواست اصلاح، آن را به مثابه راه نجات از فقر و بدبختی خود می دانند.9

این بیداری و آگاهی اسلامی ملت فلسطین در اموری خاص جلوه گر شد و ظهور و بروز پیدا کرد که از جمله آن امور می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

11. احیای مفاهیم سیاسی و اجتماعی اسلام (عدم جدایی دین از سیاست)

یکی از موارد مهم بروز بیداری اسلامی در فلسطین توجه به مفاهیم و ابزارهای سیاسی و اجتماعی اسلام و امکان تأثیر گذاری دین در این گونه امور بود. لذا مهم ترین تأثیر امام به لحاظ ایدئولوژیک بر مسمانان به ویژه انتفاضه در رویکرد و برداشت خاص ایشان از اسلام و احکام عملی و اصول اعتقادی آن است. امام با تکیه بر اصل عدم جدایی دین از سیاست، مفاهیم و مناسک شرع را از معنویت صرف و صوفی منشی به مفاهیمی عملی در حوزه اجتماع و سیاست مبدل کرد بدون اینکه خدشه ای به امور قدسی و معنوی آنها وارد گرداند. ماروین زونیس از نظریه پردازان انقلاب این عنصر در اندیشه امام را مورد مداقّه قرار داده است و بر این باور است که امام با در هم آمیختن قلمرو امور سیاسی با امور معنوی موجب آن گشت که مسلمانان، دنیای در حال دگرگونی را پر معنی و بهتر دریابند.10

البته قبل از انقلاب اسلامی هم نهضت هایی در مصر و فلسطین ضرورت های مبارزه مبتنی بر اعتقادات اسلامی و فتح باب جهاد و شهادت را بیان کرده اند. اما تفاوت بارز و برجسته حرکت امام نسبت به حرکت های قبلی این بود که امام چنین ارزش هایی را در مبارزه ای جانانه برای تأسیس حکومت اسلامی و محافظت از آن با دقت و ظرافت خاصی به کار بست و توان نهفته در چنین ارزش هایی را در میان عمل به کار برد و این تجربه بر خلاف حرکت های قبلی با پیروزی بزرگی همراه بود. این تجربه موفق با توجه به اینکه ابعاد میدانی و عینی چشم گیری در جهان به ویژه دنیای اسلام داشت، با سرعتی مثال زدنی باوری عمیق و یقینی قطعی در خصوص این باورها به وجود آورد که دیگران با وجود احیا و طرح آن موفق به چنین تحولی نشده بودند. اما در واقع کارآمدی سمبل ها و ارزشهای دینی در مبارزه را که دیگران نیز مطرح کرده بودند، به اثبات رساند. از این رو در این ادعا تأثیر و عمق اندیشه امام در انتفاضه بیش از هر اندیشه دیگر اثبات شدنی است. سخنان رهبران و اندیشمندان مسلمان و عرب شاهدی بر این تأثیر شگرف انقلاب اسلامی بر بیداری و آگاهی اسلامی است.

یعقوب یحیی رهبر نهضت اسلامی نیجریه در این رابطه می گوید:

یکی از ویژگی های عمده انقلاب اسلامی این است که اعتماد مسلمانان را به دینشان باز می گرداند.11

همچنین شیخ صبحی طفیلی از اعضای شورای عالی حزب الله لبنان در این باره می گوید:

امام اسلام را از غربت بیرون آورد و به جایگاه اصلی و واقعی خود بازگرداند و آن را به عنوان یک نیروی مهم و موءثر علیه ظلم و ستم به مظلومان دنیا هدیه کرد... از این روست که امروز مسلمانان در مصر و الجزایر و فلسطین در مقابل نیروهای استکباری ایستادگی می کنند...12

ولید ابراهیم از نویسندگان عرب می نویسد:

انقلاب اسلامی با ایجاد آگاهی های جدید تأثیرات عمیقی بر ادبیات عرب به جا گذاشت و به گفته سمیع القاسم این آگاهی ها امت اسلامی را وادار به بازگشت به منابع پاک و اصیل فرهنگ اسلامی خود کرد.13

همه این مطالب حاکی از این است که حرکت امام خمینی (ره) موجب ایجاد نوعی باور به توانایی ها و قابلیت های سیاسی و اجتماعی اسلام و بازگشت به منابع پاک و فرهنگ اصیل اسلامی و اعتماد بیشتر نسبت به این دین شد.

 

21. تأثیر در گسترش کمی و کیفی حرکت ها و تشکیلات آزادی بخش اسلامی

یکی دیگر از تجلیات بیداری و آگاهی اسلامی در مردم فلسطین و اثر آن در زندگی عملی آنها، بحث گسترش حرکت ها و تشکیلات آزادی بخش اسلامی در فلسطین بود. پس از انقلاب اسلامی ایران، گروه های مختلف اسلامی در قالب فعالیت های مختلف فرهنگی و مذهبی و با موضع گیری سیاسی در محله ها و مساجد و دانشگاهها دوباره مردم را به سوی اسلام فراخواندند. در همین دوره مراکز، نشریات و جلسات اسلامی نسبت به گذشته در فلسطین چند برابر شد و گروه های فعال اسلامی در دانشگاهها آرای مقبولی به دست آوردند. یکی از گروه های بسیار فعال در فلسطین گروه اخوان المسلمین است که همان طور که ذکر شد جنگ 1967 لرزه شدیدی در داخل این گروه ایجاد کرد که موجب پدیدآمدن شبهات و سوءالاتی شد که پس از سال ها نمونه عملی ای که انقلاب اسلامی ارائه کرد توانست بدیل و راه حل عملی برای آنها باشد.14 اما مهمترین نمونه تأثیر انقلاب اسلامی در حرکت های جهادی و تشکل های مبارزاتی، تشکیل هسته جهاد اسلامی در فلسطین است. از دیدگاه ابوعمرو اندیشه «اسلام، تنها راه حل است و جهاد مناسب ترین اسلوب است» مهم ترین درسی است که جهاد اسلامی و انتفاضه، از انقلاب اسلامی ایران گرفته است.15

طرح نوین مبارزاتی در فلسطین در قالب هسته جهاد اسلامی تحت تأثیر انقلاب اسلامی شکل گرفت. اگر جهاد اسلامی مهمترین هسته و سازمان به وجود آورنده انتفاضه است، انقلاب اسلامی عامل اصلی پیدایش اندیشه جهادی و تشکیل این سازمان با عنوان جهاد اسلامی است. دکتر فتحی شقاقی در این رابطه می نویسد:

جهاد اسلامی هم زمان با قیام و پیروزی انقلاب اسلامی ایران و با الهام از اندیشه های امام فقید امت در سال 1980 تأسیس شد و از آغاز کار به دنبال جهاد مسلحانه علیه رژیم صهیونیستی بود و حرکت ما می دید که گروه های غیر مذهبی و ملی گرایی هستند که شعار آزادی فلسطین را برداشته اما با اسلام دشمنی دارند و حتی گروه های اسلامی نیز بوده اند که ادعای اسلام داشته اما سخنی از جهاد به زبان نمی آوردند. جنبش جهاد اسلامی برای اعلام اسلام به عنوان ابزار و وسیله این رهایی تشکیل شد.16

 

شقاقی با تأکید بر نحوه برخورد حرکت اسلامی ایران در اندیشه و عمل با مسأله فلسطین از آن به عنوان فهم صحیح حرکت اسلامی از نقش و ماهیت استعماری دشمنان و هم سو با اندیشه حسن البناء، توفیق الطیب، سید قطب و ابوالاعلی مودودی یاد می کند. وی ضمن اینکه به پیروزی امام بر شاه همچون الگوی عملی می نگرد، در عناصر و مبانی فکری انقلاب اسلامی به هیچ تعصب مذهبی و قومی توجه نمی کند و همچون یک شیعه از انقلاب اسلامی دفاع می کند. همچنان که دراندیشه سیاسی امام کم ترین مناقشه مذهبی علیه تسنّن و سایر فرق اسلامی مشاهده نمی شود. می توان گفت یکی از عوامل تأثیرگذار در جذب امثال فتحی شقاقی به اندیشه های امام خمینی (ره) همین منطق وحدت بخش اندیشه امام در گفت وگوی اسلامی و نه فرقه ای با امت اسلامی است. شقاقی در این باره می گوید:

«انقلاب اسلامی ایران یک انقلاب اسلامی به معنای وسیع قرآنی است... وجوه مشترک میان دو بال مسلمانان، تسنن و تشیع، پیکره این انقلاب را بر اساس خاستگاه ها، هدف ها، ابزارها و انگیزه های آن تشکیل می دهند.»17

وی با ذکر حکم شیخ محمود شلتوت در تجویز تقلید از مذهب تشیع همانند مذاهب اهل سنت هرگونه شائبه کفر و خروج از دین را برطرف می کند. چنین پشتوانه ای از اندیشه موجب نزدیکی فکری فتحی شقاقی به انقلاب اسلامی و تأسیس جهاد اسلامی مبتنی بر همین اندیشه شد. جهاد اسلامی که بدین ترتیب شکل گرفت حلقه ارتباط اندیشه امام خمینی با فلسطین شد. هرچند که این حلقه تنها راه انتقال اندیشه انقلاب اسلامی به فلسطین نبود اما مهمترین آنها بود. جهاد اسلامی پس از این که در سال 1980 تأسیس شد، در سه مرحله انتفاضه فلسطین را تا سال 1987 شکل داد. در مرحله اول از طریق کار فکری و فرهنگی و تربیت کادر، با استراتژی بسیج سیاسی و مردمی در مراکز علمی، مساجد و دانشگاه ها، اندیشه جهادی را گسترش دادند، در مرحله دوم در سال 1986 جهاد اسلامی مبارزه و جهاد مسلحانه را با صهیونیست ها در پیش گرفت و در مرحله سوم همراه با مردم، انتفاضه را سازماندهی و رهبری کرد.18

 

ابوعمرو اعضای جهاد اسلامی را از اولین کسانی می داند که در انتفاضه شرکت جستند. وی که یک ناسیونالیست لائیک است و لذا انگیزه ای برای حمایت از حرکت های اسلامی ندارد، در رابطه با نقش جهاد اسلامی در انتفاضه می گوید:

قبل از آغاز انتفاضه مجموعه ای از حوادث که نقش آتش زیر خاکستر را داشتند، منجر به قیام شدند و کوچک ترین شکی وجود ندارد که جنبش جهاد اسلامی نقش مهمی را در این حوادث داشت. این حوادث زمینه ساز انتفاضه شد و در نهایت انفجار مردمی را به دنبال داشت.19

شهید فتحی شقاقی نیز نقش جهاد اسلامی را در انتفاضه مردم فلسطین این گونه بیان می کند:

جنبش جهاد اسلامی با انتفاضه وارد مرحله سومی از مراحل مبارزه و جهاد سخت وپیگیر خود می شود وی هم ادعا نمی کند که انتفاضه را به وجود آورده است ... ولی آنچه برای همه روشن است و نمی توان آن را انکار کرد این است که جهاد اسلامی حضور فعال و مهمی در انتفاضه داشته و این فرصت برای هیچ گروهی به این اندازه نبوده است.20

با توجه به آنچه گذشت روشن شد که اندیشه و حرکت جهاد اسلامی که نقش بسیار زیادی در انتفاضه فلسطین و مبارزه آنها با اسرائیل دارد، تحت تأثیر انقلاب اسلامی و اندیشه های حضرت امام (ره) شکل گرفت.

31. ایجاد حساسیت اسلامی و حمایت از مقدسات مذهبی

یکی از آثار انقلاب اسلامی بر جهان اسلام از جمله کشور فلسطین ایجاد نوعی حساسیت اسلامی و حمایت از مقدسات دینی است. از جمله موارد بروز و ظهور این مسأله، گرایش به استفاده از نام ها و عناوین اسلامی برای اشخاص و موءسسات دور از به کار بردن عناوین و نام های غربی می باشد.21 انتخاب نام هایی چون «جنبش جهاد اسلامی» یا «جنبش مقاومت اسلامی فلسطین» برای گروه های مبارز و حرکت های آزادی بخش موءید این مسأله است. همچنین می توان به مسأله ورود شارون به عنوان یک ظالم صهیونیست به مسجدالاقصی اشاره کرد که آن چنان احساسات مسلمانان فلسطینی را برانگیخت که موجب آغاز انتفاضه قدس گردید که هنوز هم ادامه دارد.

از جمله موارد بروز این حساسیت اسلامی افزایش رفتار مذهبی در بین مسلمانان است. گرایش بیشتر زنان به حفظ حجاب، افزایش استقبال عمومی در انجام فرایض دینی مثل برگزاری نمازهای جمعه در مسجدالاقصی که با حساسیت خاصی برگزار می شود. گسترش جلسات آموزش های دینی و حضور گسترده تر در مجالس و محافل مذهبی از جمله مواردی است که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران توسعه بیشتری یافته است.22

41. ایجاد روحیه شهادت طلبی

شهید دکتر مصطفی چمران که از مبارزان و صاحب نظران در مسأله آزادسازی قدس و فلسطین و لبنان است انقلاب اسلامی و ا ندیشه انقلابی آن را پل پیروزی لبنان و فلسطین بر اسرائیل ذکر می کند. وی معتقد است که انقلاب ایران به رهبری امام خمینی راه تازه ای به روی مسلمانان و مظلومان گشوده است که این راه ریشه در امور معنوی، خدایی، روحیه گذشت و فداکاری و شهادت طلبی و رسیدن به کمال مطلق دارد. امام خمینی (ره) در رابطه با راه نجات فلسطین می فرمایند:

«اگر بخواهید قدس را نجات بدهید اگر بخواهید فلسطین را نجات بدهید ... ملتها باید قیام کنند و ملت ها باید رمز را بفهمند که رمز پیروزی این است که شهادت را آرزو بکنند و به حیات، حیات مادی و دنیای حیوانی ارزش قائل نباشند این رمز است که ملت ها را می تواند پیش ببرد،این رمزی است که قرآن آورده است.23»

 

این نکته روح اصلی ایدئولوژی است که انتفاضه از اندیشه و ادبیات سیاسی انقلاب اسلامی و امام خمینی به ارث برده است و نترسیدن فلسطینی ها از مرگ و مبارزه در قالب انتفاضه کارآمدتری فکر و اقدامی است که اسرائیل را دچار تشویش و نگرانی های جدی در خصوص آینده کرده است. چنین ایدئولوژی ای هر ارتش و سلاحی را سرانجام شکست می دهد و این امر ارتش اسرائیل را به اضمحلال روانی و فرسایش روحی دچار کرده است. تبدیل نیروهای نظامی اسرائیلی به نیروهای امنیتی و پلیسی داخلی در نهایت به قدرت دفاعی اسرائیل نیز لطمه وارد می کند و ارتش را با مشکلات اساسی مواجه می کند تا جایی که سربازان حاضر به خدمت در سخت ترین مناطق مرزی و شمالی هستند اما توان رویارویی روانی با مردم غیر نظامی را ندارند. در بسیاری از مواقع که نیروی ارتش به نیروی پلیس تغییر مأموریت می دهد، سربازان احساس ناکامی و تنفّر می کنند.24

حضور اعتراض آمیز مردم فلسطین در برابر سلاح های مرگبار ارتش اسرائیل که خواهان حقوق، سرزمین و عزت و شرفشان شدند و با سنگ در مقابل گلوله ایستادند و به مسلسل ها پاسخ گفتند، و به عبارت دیگر این منطق ایمان در برابر آهن، سنگ در برابر تفنگ، فریاد در برابر غرش تانک ها و لبخند به مرگ شیوه ای است که با استراتژی «پیروزی خون بر شمشیر» گره می خورد که حاصل همان اندیشه و روش مبارزاتی مرحوم امام در انقلاب اسلامی است. تنها این روحیه شهادت طلبی است که علیرغم تلفات و تحمل هزینه های سنگین باز هم می تواند مردم را در صحنه نگه دارد و انتفاضه را حفظ کند.

51. مساجد کانون مبارزه و فعالیت سیاسی

یکی دیگر از اثرات انقلاب اسلامی بر کشورهای مسلمان اینست که کانون اصلی مبارزات و فعالیت های سیاسی عموماً مساجد بوده و هر زمان که با مشکل سیاسی مواجه می گردند به مساجد روی آورده و فعالیت های خود را در این مکان مقدس برنامه ریزی کرده و شکل می دهند؛ از این روی نه تنها مساجد موجود در جهان اسلام بعد از پیروزی انقلاب اسلامی رونق فوق العاده ای یافته است بلکه روز به روز بر تعداد مساجد نیز افزوده می گردد و مساجد نه تنها به عنوان محلی برای انجام فرائض دینی عبادی تلقی گردیده بلکه به عنوان مرکزی برای فعالیت های سیاسی اجتماعی نیز تثبیت شده است.25 جیمز بیل، محقق آمریکایی، در رابطه با این مسأله در فلسطین می نویسد:

«... نسل جوان فلسطینی های بی وطن در کنار مجامع و انجمن های ملی، سازمان های مختلف اسلامی را نیز تشکیل می دهند و این جریان به ویژه در شکل بندی مساجد جدید و مهدکودک ها و تأسیسات دانشگاهی به وضوح دیده می شود. الیاس فریح، شهردار بیت اللحم، و رشاد شاوه شهردار سابق غزه اخیراً تأکید کرده اند که به نحو فزاینده ای جوانان فلسطینی در سرزمین های اشغالی به سوی اسلام آمده و با خواست اصلاح، آن را به مثابه راه نجات از فقر و بدبختی خود می دانند.»26

61. سازماندهی و بسیج توده ها

یکی از ضعف های عمده سازمان ها و حرکت های فلسطینی پیش از انتفاضه نادیده گرفتن مردم و عدم اتکای جدی به آنها در تجهیز و سازمان دهی علیه اسرائیل بود. اصالت و اولویت مصالح سازمانی و اتکای بیش از حد به سلاح و شیوه های تاکتیکی و نظام مبارزاتی و دل خوشی به کمک های دول عربی، مبارزان و مبارزات فلسطینی را روز به روز از ملت فلسطین در سرزمین های اشغالی جدا کرد. این جدایی موجب از دست رفتن پایگاه و ارتباط مردمی گروه ها و سازمان های فلسطینی و جای گزین شدن دول خارجی و منافع آنها به جای مردم شد و در این میان هدف اصلی یعنی آرمان آزادی فلسطین به فراموشی سپرده شده و موجب گسست و از هم پاشیدگی اندک توان نهفته در میان مردم و مبارزان فلسطینی شد.

 

امام خمینی در بحث از راه نجات فلسطین و پیروزی بر اسرائیل، در مورد ضرورت حضور توده های ملت در صحنه مبارزه می گویند:

«اگر بخواهید قدس را نجات بدهید اگر بخواهید فلسطین را نجات بدهید ... ملتها باید قیام کنند و ملت ها باید رمز را بفهمند که رمز پیروزی این است که شهادت را آرزو بکنند ... این رمز است که ملتها را می تواند پیش ببرد.»27

ظهور و حضور رهبران مذهبی در انتفاضه فلسطین که خارج از هیاهوی سازمانهای متعدد فلسطینی به اقدامات اجتماعی روی آورده بودند، اعتماد و مشروعیت لازم را برای در دست گرفتن رهبری مبارزه در میان مردم مناطق اشغالی به وجود آورده بود. رهبری انتفاضه در واقع به دست این بخش از رهبران مذهبی فلسطینی افتاد که پس از انقلاب اسلامی ایران بیشترین ارتباطات معنوی و فیزیکی را نیز با آن برقرار کرده بودند.

زاهل سعیدی در رابطه با رهبری های مردمی در قیام و سازماندهی انتفاضه معتقد است که ظهور رهبری های مردمی جدید در داخل فلسطین از قبیل حرکت جهاد اسلامی و جنبش حماس هر گونه فرصت رقابت گروهی را از سازمان های فلسطینی گرفت وهمه مردم و سازمان ها را برای با گرایش های مختلف به سوی وحدت ملی و تقویت مبارزه و جهاد برای آزادی فلسطین سوق داد.28

این نوع سازماندهی انقلابی بر خلاف سازماندهی های پیشین توانست توده های مردم را با خود همراه سازد و همه طبقات و گروه های اجتماعی اعم از زن و مرد و گروه های سنی مختلف را وارد مبارزه تمام عیار علیه اسرائیل کند. در این سازماندهی کمیته های مردمی در امور مختلف جای گزین سازمانها و گروه های رسمی شد که این امر در پدیدآمدن روحیه وحدت و همبستگی اجتماعی و ملی در آنها بسیار موءثر بود. به گونه ای که هرکس بر اساس توان خود نقشی در انتفاضه ایفا می کرد. برخی با جمع آوری کمک های مالی، بسته بندی مواد غذایی و فراورده های کشاورزی به کمک نیازمندان و آسیب دیدگان از قیام شتافتند. افراد تحصیل کرده از طریق مشاوره های حقوقی به آزادی زندانیان کمک کردند و از طریق درمانگاه ها خدمات درمانی ارائه کردند.29

جاناتان کتّاب سازماندهی انقلابی در انتفاضه فلسطین را ناشی از تحول روحی و فکری بزرگ در مردم فلسطین می داند. غلبه مردم بر ترس از سلاح ها و کشتارهای اسرائیل، کمبودها، شداید و ... وجه بارز این سازمان دهی است. وی معتقد است که جنبش اسلامی، از عوامل مهم پیدایش انتفاضه است که از طریق اماکن مذهبی و با توجه به مناسبت های مختلف مذهبی و ایام تعطیل مردم را به میدان های مبارزه کشاند.30

عملیات گروه های جهاد اسلامی در 1986/10/15 در نزدیکی دیوار براق، فرار شش تن از اعضای جهاد اسلامی از زندان در ماه مه 1987 و شهادت آنها و دیگر عملیات های نظامی که علیه صهیونیست ها صورت گرفت، موجب به میدان آمدن مردم فلسطین شد. نقطه شروع انتفاضه از دید صاحب نظران رویداد شهرک شجاعیه و سپس تشییع جنازه شهدای آن است. هرچند که هشتم دسامبر 1987 به طور رسمی مبدأ انتفاضه اعلام شد.31 شهید فتحی شقاقی در نقش جهاد اسلامی در به میدان آوردن توده های مردم می گوید:

«جنبش اسلامی با خون شهدای شجاعیه و تظاهراتی که در پی شهادت آنان و تظاهراتی که در پی تبعید شیخ عبدالعزیز عوده صورت گرفت، حضور خود را در انتفاضه تعمیق بخشید. همچنین با اطلاعیه هایی که متناسب با حوادث روز منتشر می شد این جهاد راهنمای مردم در مبارزه و جهاد و ابتکار عمل آنان بود.»32

تردیدی نیست که این نوع سازماندهی مبتنی بر اراده مردمی از جمله ویژگیهایی است که انتفاضه از انقلاب اسلامی ایران به ارث برده است. حضرت امام معارضه و مقابله با رژیم شاهنشاهی را در وضعیتی آغاز کرد که شیوه های براندازی غیرمردمی با ناکامی مواجه شده بود و امام بر خط مشی و سازماندهی انقلابی مبتنی بر حضور مردم و مردمی بودن مبارزه به معنای واقعی کلمه از ابتدای نهضت تأکید داشتند. انتفاضه فلسطین نیز در برهه ای از تاریخ مبارزات این مرز و بوم پدیدار شد که مبارزات حزبی و دیپلماتیک و ایدئولوژی های غیر دینی و غیر بومی در تجهیز و بسیج امکانات و منابع فلسطینی نیز با شکست روبرو شدند.33 لذا جنبش هایی مثل جهاد اسلامی تحت تأثیر الگوی عملی و اندیشه ای انقلاب اسلامی این گونه در کشاندن حرکت مبارزه به توده های مردم نقش داشتند.

همچنین بیداری اسلامی که در مردم فلسطین پدید آمد موجب حرکت توده ها و عمومی شدن مبارزه و خارج شدن آن از انحصار سازمان ها و گروه ها و احزاب شد. این مرحله از بیداری اسلامی در قیام مردم فلسطین بلافاصله پس از حدوث انقلاب اسلامی ایران آغاز شد و با سخنان و ترغیب و تشویق های امام خمینی نسبت به حرکت توده مردم فلسطین این بیداری بارورتر شد و گسترش یافت.

 

پی نوشت ها:

1. دانش آموخته حوزه علمیه، مدرس دانشگاه تهران (پردیس قم)، کارشناس ارشد علوم سیاسی.

2. به عنوان نمونه ر.ک:

نیکی آر. کدی، نتایج انقلاب ایران، ترجمه مهدی حقیقت خواه ، تهران، ققنوس، 1383.

رابین رایت؛ آخرین انقلاب بزرگ، ترجمه احمد تدین و شهین احمدی، تهران، موءسسه خدمات فرهنگی رسا، 1382.

جان اسپوزیتو، بازتاب جهانی انقلاب ایران، مرکز بازشناسی اسلام و ایران، تهران، 1383.

مروین زونیس و دانیل برومبرگ، تشیع به روایت (امام) خمینی نوعی ایدئولوژی خشونت انقلابی. مندرج در تشیع، مقاومت و انقلاب، مجموعه مقالات کنفرانس بین المللی دانشگاه تل آویو، 1984.

3 . زیاد ابوعمرو، جنبش های اسلامی در فلسطین ص 84 .

4 . فتحی شقاقی، انتفاضه و طرح اسلامی معاصر، ص 127.

5. صحیفه نور، ج 20، ص 233.

6 . زیاد ابوعمرو الحرکه الاسلامیه فی الضفه الغربیه و قطاع غزه ص 3. به نقل از جمیله کدیور پیشین ص 24 _ 25.

7 .امام خمینی، صحیفه نور، ج 6، ص 218.

8 . فصلنامه مطالعات فلسطین، سال اول، ش 1، پاییز 1387، ص 179.

9 . موءسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی، انقلاب اسلامی و توطئه در دهه تخستین، کودتای نوژه، تهران، بی نا، 1368، ص 21.

10. مروین زونیس و دانیل برومبرگ، تشیع به روایت (امام) خمینی نوعی ایدئولوژی خشونت انقلابی. مندرج در تشیع، مقاومت و انقلاب، مجموعه مقالات کنفرانس بین المللی دانشگاه تل آویو، 1984 ص 87.

11 . سهراب هادی؛ امام خمینی و جهان معاصر،موءسسه تنظیم نشر آثار امام خمینی، تهران، 1375، ص 215.

12 . روزنامه کیهان، شماره 14695، 17 بهمن 1382.

13 .پاشاپور یوالاری، حمید؛ امام خمینی و انتفاضه فلسطین، ص 153.

14 . زیاد ابوعمرو، جنبش های اسلامی در فلسطین،ص 84.

15 . زیاد ابوعمرو، پیشین، ص 95.

16 . جمیله کدیور،انتفاضه حماسه مقاومت فلسطین ص 178.

17 . فتحی شقاقی، جهاد اسلامی، ص 63.

18 . پاشاپور یوالاری، حمید؛ پیشین، ص 138 137.

19 . زیاد ابوعمر، جنبش های اسلامی در فلسطین ص 111.

20 . فتحی شقاقی. پیشین.

21 . محمدی، منوچهر؛ بازتاب انقلاب اسلامی بر جهان اسلام، ص15.

22 . ر.ک. همان.

23 . صحیفه نور، ج 5، ص 262.

24 . ر.ک. روزنامه اطلاعات،شماره 18728، 22 فروردین 1368، ص10.

25 . محمدی، منوچهر؛ پیشین، ص 14 و 15.

 

26. موءسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی، انقلاب اسلامی و توطئه در دهه تخستین، کودتای نوژه، تهران، بی نا، 1368 ص 21.

27 . صحیفه نور، ج 5، ص 262.

 

28 . زاهل سعیدی، جبهه نجات ملّی فلسطین، (انقاذ)، ص 129.

29 . روزنامه اطلا عات، شماره 18687، 11/24/ 67، ص 16.

30 . پاشاپور، پیشین، ص 129.

31 . پاشاپور، پیشین،ص 138.